Wat verstaan we onder armoede?

Gedurende langere tijd niet de middelen hebben om te kunnen beschikken over goederen en voorzieningen die in een samenleving als minimaal noodzakelijk gelden; over onvoldoende middelen beschikken om een bepaald minimaal consumptieniveau te kunnen bereiken.¹¹

Figuur 1. Percentage alleen minderjarige kinderen met een risico op armoede

Bron: CBS Statline, Laag en langdurig laag inkomen van personen: huishoudenskenmerken¹ en Laag en langdurig laag inkomen van personen: persoonskenmerken¹

Specifieke groepen kinderen hebben een verhoogd risico om in armoede op te groeien. Dit zijn kinderen die (langdurig) opgroeien in een huishouden met een laag inkomen Om te bepalen of een huishouden een laag inkomen heeft, rekent CBS het besteedbaar inkomen van een huishouden (exclusief gebonden overdrachten zoals huursubsidie/huurtoeslag) om tot het gestandaardiseerde inkomen. Vervolgens wordt dit gestandaardiseerde inkomen (met het prijsindexcijfer voor de gezinsconsumptie) herleid naar het prijspeil in het meest recente verslagjaar. In 2019 bedroeg de lage-inkomensgrens 9.250 euro. , in eenoudergezinnen of bijstandsgezinnen. ¹

In 2022 (voorlopige cijfers) groeiden ongeveer 164.700 minderjarige kinderen (5,2% van alle minderjarige kinderen) op in een huishouden met een laag inkomen. Ongeveer 67.200 kinderen (2,2%) leefden langer dan 4 jaar in een gezin met een laag inkomen. 52.700 kinderen (12,4%) groeiden op in een eenoudergezin met een laag inkomen. Circa 19.500 kinderen groeiden op in eenoudergezinnen met een langdurig laag inkomen.

Bij de huishoudens met een overdrachtsinkomen – merendeels een bijstandsuitkering – daalde het aantal minderjarige kinderen met risico op armoede van bijna 133 duizend in 2021 naar iets meer dan 100 duizend in 2022. De sterke daling bij de overdrachtsinkomens houdt verband met de tijdelijke energietoeslagen die in 2022 aan de beleidsmatige minima zijn uitgekeerd. Dat betekent dat wanneer de energietoeslagen stoppen, de daling bij de overdrachtsinkomens zal worden tenietgedaan.

Van de kinderen die in Nederland zijn geboren en van wie de ouders ook in Nederland zijn geboren liep 2,5% in 2022 risico op armoede. In Nederland geboren kinderen met één of beide ouders geboren in het buitenland, oftewel de tweede generatie kinderen, liepen aanmerkelijk meer risico (10,8%). Onder kinderen die zelf in het buitenland zijn geboren, was het armoederisico verreweg het grootst (18,9%).

Het kabinet Rutte-4 wilde een halvering van het aantal kinderen dat opgroeit in armoede in 2025 (t.o.v. 2015). In 2015 groeide 9,1% van het aantal kinderen in armoede op. Het doel voor 2025 is dus minder dan 4,6% van het aantal kinderen. In april 2024 stelde minister Schouten dat dit doel niet zal worden behaald.

Op de BES-eilanden zijn weinig data beschikbaar van kinderen in armoede. In 2018 had 33% van de huishoudens op Bonaire, 35% op Sint Eustatius en 36% op Saba een inkomen dat 75% of minder bedroeg dan het geschatte gemiddelde budget dat noodzakelijk is voor de basale uitgaven (de ondergrens van het referentiebudget).¹¹ De maandelijkse tekorten variëren van tientallen dollars per maand bij een alleenstaande met minimumloon en huursubsidie tot meer dan 3.000 dollar bij gezinnen met twee kinderen met minimumloon die zijn aangewezen op particuliere huur zonder subsidie. De inkomenssituatie van naar schatting 11 tot 18% van de inwoners in Caribisch Nederland volstaat niet om in de minimaal noodzakelijke kosten van levensonderhoud te voorzien.¹

Aanbeveling 33a. Verbeter het beleid zodat alle kinderen in de afzonderlijke landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden een toereikende levensstandaard hebben. Dit kan onder andere door het vergroten van sociale steun aan lage inkomensgezinnen met kinderen, het vereenvoudigen van aanvraagprocedures voor financiële steun, het verbeteren van het gezinstoeslagensysteem in alle departementen, het ontwikkelen van maatregelen om dakloosheid te voorkomen en meer geld voor het toeslagensysteem op Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

Aanbeveling 33b. Verbeter maatregelen om gezinnen in nood te voorzien van passende sociale huurwoningen voor langere tijd en andere vormen van ondersteuning om zo dakloosheid te verminderen en de toegang tot goede woningen voor kinderen te garanderen.

Aanbeveling 33c. Zorg voor een geïntegreerde en ontwikkelingsgerichte aanpak van armoede onder kinderen, met speciale aandacht voor kinderen in achtergestelde gezinssituaties, onder wie kinderen in eenouderhuishoudens, kinderen in gezinnen die moeten rondkomen van een uitkering, migrantenkinderen, kinderen zonder legale verblijfsstatus en kinderen die in een opvanglocatie verblijven.

Aanbeveling 33d. Doe onderzoek naar de impact van armoedebestrijdingsmaatregelen, inclusief de negatieve invloed op het waarmaken van andere rechten, met als doel ervoor te zorgen dat deze maatregelen veelomvattend zijn en een kinderrechtenbenadering hebben.

Aanbeveling 33b. Goede woningen voor kinderen
In het afgelopen decennium steeg de totale woningvoorraad jaarlijks. In 2012 waren er ruim 7.3 miljoen woningen en in 2023 ruim 8 miljoen. Er zijn de afgelopen 10 jaar zowel koop- als huurwoningen bijgekomen, maar het aandeel sociale huurwoningen daalde met 3% (46 duizend woningen) van ruim 37% in 2012 naar nog geen 34% in 2021. Het aandeel huurwoningen in de vrije sector verdubbelde juist in het afgelopen decennium. Er is geen informatie van de overheid over huisuitzettingen wegens betalingsachterstanden.

In 2015 wezen corporaties 210.000 woningen toe aan nieuwe huurders, in 2020 waren dat er nog maar 180.000. Meer dan een half miljoen huishoudens kreeg een huurverlaging tot 575 euro. Voor alle huurders stegen de huren in 2023 beperkt met gemiddeld 2,0%. Zonder beperking van de huurprijsstijging was dit, door de hoge inflatie van 10%, veel hoger
geweest.¹

Op 1 januari 2023 waren er naar schatting 30,6 duizend dakloze mensen. Een jaar eerder waren dat nog circa 26,600 mensen. Cijfers over minderjarigen zijn niet bekend. Dit is een afname van 5,200 mensen ten opzichte van begin 2021. Kinderen worden niet in de schatting meegenomen. Uit een regionale telling in Oss en Den Bosch werd duidelijk dat veel meer vrouwen en kinderen dakloos zijn dan verwacht.

Aanbeveling 33a. Toereikende levensstandaard

Wijziging regeling afsluitbeleid energie
Per 1 april 2023 is een tijdelijke wijziging van het afsluitbeleid voor energie structureel doorgevoerd. Dit betekent dat kleinverbruikers van energie structureel beter worden beschermd tegen afsluiting bij betalingsproblemen.

Menstruatie-armoede
Minister Schouten steunt vanaf juni 2023 het Armoedefonds met in totaal twee miljoen euro voor twee jaar om extra uitgiftepunten van gratis menstruatieproducten mogelijk te maken.

Wetsvoorstel Eenmalige Energietoeslag 2023
Het wetsvoorstel Eenmalige Energietoeslag 2023 van minister Schouten is in juli 2023 door het Kabinet van de Koning aangeboden aan de Tweede Kamer.¹

Wet verhoging minimumloon 2024
Naar aanleiding van het amendement Van der Lee c.s. stuurde minister van Gennip op 15 januari 2024 de Wet verhoging minimumloon 2024 naar de Kamer, waarin werd bepaald dat het wettelijk minimumloon op 1 juli 2024 met 1,2% zou worden verhoogd. Deze wet werd aangenomen door de Tweede Kamer.

Tijdelijk Noodfonds Energie
Huishoudens met een lager inkomen en een hoge energierekening konden vanaf 22 januari tot 31 maart 2024 terecht bij het Tijdelijk Noodfonds Energie. Uiteindelijk was het budget eerder op en konden nieuwe aanvragen tot 20 maart worden ingediend. Er werd door energiemaatschappijen in totaal 84 miljoen euro beschikbaar gesteld.

Wet proactieve dienstverlening SZW
Van 10 februari tot en met 22 maart 2024 liep de internetconsultatie op de Wet proactieve dienstverlening SZW. Met dit wetsvoorstel kunnen UWV, de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en gemeenten proactieve dienstverlening inzetten en mogen zij onderzoeken wie waarschijnlijk wel recht heeft op een uitkering of een andere ondersteunende voorziening, maar deze niet gebruikt. 

Recht op water
Op 5 maart 2024 is de motie Synhaeve in de Tweede Kamer aangenomen. Deze motie verzoekt de regering ervoor te zorgen dat huishoudens moeilijker zijn af te sluiten van het water, door de voorwaarden hiervoor gelijk te trekken met die voor energie. Het gerechtshof besliste op 19 maart 2024 dat de Nederlandse Staat en twee drinkwaterbedrijven onrechtmatig handelden door niet al het redelijkerwijs mogelijke te doen om ervoor te zorgen dat minderjarige kinderen voldoende toegang hebben tot water.

Aanbeveling 33b. Goede woningen voor kinderen

De Staat van de Volkshuisvesting 2023
In november 2023 is de Staat van de Volkshuisvesting uitgebracht. Om tot een meer evenwichtige verdeling van de sociale huurvoorraad te komen, is afgesproken dat in gemeenten waar het aandeel sociale huur lager is dan het landelijke gemiddelde van 26%, minimaal 30% van de geprogrammeerde nieuwbouw een sociale huurwoning is. De uitkomsten van de regionale woondeals laten zien dat corporaties de ambitie hebben om 290.000 sociale huurwoningen te bouwen in de periode tot en met 2030. Dat is ongeveer 30% van de totale nieuwbouwambitie. De huur van circa 600.000 huishoudens die een woning huren van een woningcorporatie is per 1 juli 2023 verlaagd naar 575 euro.

Voortgangsrapportage Nationaal Actieplan Dakloosheid en Beschermd Wonen
Op 11 december 2023 ontving de Tweede Kamer een brief van Staatssecretaris Van Ooijen over het Nationaal Actieplan Dakloosheid. Uit ETHOS-light tellingen in twee gemeenten blijkt dat het percentage dakloze kinderen hoger is dan verwacht. Het percentage dak- en thuisloze kinderen en jongeren is 40% van het totaal aantal getelde dak- en thuislozen. In de twee gemeenten was 22% en 25% van het aantal dak- en thuisloze mensen een minderjarige. De telling zal in 2024 in 55 gemeenten in zes regio’s worden uitgevoerd. Er wordt gewerkt aan een monitor dakloosheid. Daarnaast wordt gewerkt aan een dashboard Nationaal Actieplan Dakloosheid en een over beschermd wonen.

Wetsvoorstel Wet versterking regie volkshuisvesting
Het wetsvoorstel Wet versterking regie volkshuisvesting is op 7 maart 2024 naar de Tweede Kamer gestuurd en heeft tot doel een regierol voor de overheid te creëren op het aantal huizen, waar en voor wie gebouwd wordt. En dat er voldoende betaalbare woningen gerealiseerd worden. Maar ook dat er met kortere procedures meer vaart gemaakt wordt en dat er voor een eerlijke verdeling wordt gezorgd, waarbij urgent woningzoekenden een betere kans krijgen op een passende woning.¹

Aanbeveling 33a. en 33c. Geïntegreerde en ontwikkelingsgerichte aanpak van armoede onder kinderen

Commissie sociaal minimum
In juni en september 2023 bracht de Commissie sociaal minimum een tussen- en eindrapport uit over de hoogte en de systematiek van het stelsel van het sociaal
minimum. Paren met kinderen en een inkomen rond het sociaal minimum blijken circa 200 tot 500 euro per maand tekort te komen. Er zou volgens de commissie jaarlijks 6 miljard geïnvesteerd moet worden om armoede tegen te gaan.

Maatregelen naar aanleiding van het rapport van de Commissie sociaal minimum
Het kabinet maakte op Prinsjesdag bekend twee miljard te zullen investeren om armoede tegen te gaan. 1,1 miljard euro daarvan wordt geïnvesteerd om het kindgebonden budget te verhogen, de rest gaat naar onder andere verhoging van minimumloon, de daaraan gekoppelde uitkeringen, de huurtoeslag en verlenging van het Tijdelijk Noodfonds Energie.

Participatiewet in balans
De komende jaren wordt uitvoering gegeven aan het programma Participatiewet in balans, waarbij wordt ingezet op vereenvoudiging van de wet, een fundamentele herziening, en het verbeteren van vakkundigheid van professionals in uitvoeringsorganisaties.

Schoolmaaltijden
Op 19 september 2023 werd bekend dat in 2024, 166 miljoen euro beschikbaar is voor gratis schoolmaaltijden in Europees Nederland.

Sociaal minimum Caribisch Nederland
In oktober 2023 publiceerde de Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland het rapport Een waardig bestaan. Uit dit rapport blijkt dat huishoudens moeten rondkomen met minder middelen dan het in het rapport vastgestelde sociale minimum.

Caribisch Nederland
Voor Caribisch Nederland is 30 miljoen euro voor 2024 (en 32 miljoen euro structureel vanaf 2025) gereserveerd. In 2024 wordt de energietoelage voor minimahuishoudens gecontinueerd, net als de aanvullende subsidie voor het vaste elektratarief. De subsidie voor het vaste tarief van drinkwater en de subsidie voor internet zijn in 2024 verhoogd. Er is structureel 700.000 euro voor openbaar vervoer op de eilanden beschikbaar en Voedselbank Bonaire krijgt in 2024, één ton extra. Structureel worden het minimumloon, de minimumuitkeringen en de kinderbijslag verhoogd. Dat gebeurt voor het minimumloon en –uitkeringen in twee stappen: per 1 januari 2024 en 1 juli 2024. Ook stelt het kabinet in 2024
1 miljoen euro beschikbaar ter ondersteuning van het lokale armoedebeleid van de openbare lichamen. Het kabinet maakt daarnaast in 2024 gratis schoolmaaltijden mogelijk in Caribisch Nederland.

Nationaal Plan Kindergarantie
In juni 2024 organiseerde het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een consultatie over een gezamenlijke rapportage voor het Nationaal Plan Kindergarantie en het Implementatieplan Aanpak Geldzorgen, Armoede en Schulden.

Motie Palmen en Mohandis
Op 23 april 2024 werd een motie in de Tweede Kamer aangenomen die de regering vraagt om onderzoek te doen of de vermogensgrens van gemeentelijke belastingen kan worden gelijkgesteld aan de vermogensgrens van de Participatiewet.  En om het voor gemeenten al mogelijk te maken om de kwijtscheldingsnorm gelijk te trekken aan de bijstandsgrens.

Wet betaalbare huur
Op 25 april 2024 is de Wet betaalbare huur door de Tweede Kamer aangenomen. Deze wet dient ervoor te zorgen dat meer mensen een betaalbare huurwoning krijgen met een huurprijs die past bij de kwaliteit van de woning.

Hoofdlijnenakkoord mei 2024 Armoede
Minister Schouten laat op 11 april 2024 weten dat het doel om het aantal kinderen in armoede te halveren in 2025 (ten opzichte van 2015) niet zal worden behaald. In mei 2024 presenteerden de formerende politieke partijen PVV, VVD, NSC en BBB het hoofdlijnenakkoord. Uit de doorrekening van dit akkoord door het Centraal Planbureau blijkt dat de armoede onder kinderen in 2024 neerkomt op 4,8% van het totale aantal kinderen.¹ Dit is een afname van 0,1% ten opzichte van het Centraal Economisch Plan 2024.¹ In 2028 loopt de armoede onder kinderen echter op naar 5,3%. Dat is een toename van 0,5% (ongeveer 17.000 kinderen). Daarnaast spraken de formerende partijen af om de armoede onder kinderen de aankomende kabinetsperiode niet te laten stijgen boven de cijfers van referentiejaar 2024 (4,8%). Dit is een minder ambitieuze doelstelling dan die van de vorige regering (minder dan 4,6% in 2025).

Kindgebonden budget
Het kindgebonden budget wordt structureel met 500 miljoen euro verhoogd.

Wet verhoging minimumloon 2024
Op 16 april 2024 is de Wet verhoging minimumloon door de Eerste Kamer verworpen. In het hoofdlijnenakkoord van de formerende partijen PVV, VVD, NSC en BBB is opgenomen dat de Wet verhoging minimumloon 2024 van de baan is. Dit is ook van invloed op de daaraan gekoppelde uitkeringen.

Bevriezen van de dubbele heffingskorting
Voor de periode 2025-2027 wordt de afbouw van de dubbele algemene heffingskorting (AHK) bevroren. Dit lijkt een stijging van het aantal personen en kinderen in armoede te voorkomen en de duur van de alleenverdienersproblematiek met twee jaar tot 2038 te verlengen.¹

Huurtoeslag
De komende kabinetsperiode wordt jaarlijks structureel 500 miljoen euro uitgegeven aan extra huurtoeslag. Elders in het akkoord staat dat dit een wijziging in de berekening van de jaarlijkse sociale huurontwikkeling compenseert.

Groepen onder het bestaansminimum
Er komt een knelpuntenaanpak en extra middelen voor specifieke groepen onder het bestaansminimum, waaronder werkende armen. Vooralsnog is onduidelijk hoe dit vorm krijgt.

Verlagen eigen risico
Het verlagen van het eigen risico van de zorgverzekering leidt tot een hogere nominale zorgpremie, maar lagere inkomens hebben daar minder last van doordat deze (deels) wordt vergoed via een hogere zorgtoeslag. Een deel van de 20% huishoudens met de laagste inkomens profiteert daarentegen niet of nauwelijks van de lagere box 1-tarieven: door heffingskortingen betalen deze huishoudens al geen belasting meer, waardoor ze de lagere tarieven niet kunnen verzilveren.¹

Energiebelasting
De verlaging van de energiebelasting levert voor huishoudens met gemiddeld verbruik een financieel voordeel op van ongeveer 29 euro per jaar, vanaf 2025 oplopend naar 50 euro per jaar in 2030.

Recht op vergissen
Burgers krijgen een recht op vergissen, waardoor een enkele fout niet zal leiden tot hoge terugvordering. Asielzoekers verliezen daarentegen het recht op een hoger beroep.

Verlagen budget bijstand
Het budget voor bijstand wordt structureel met 100 miljoen euro verlaagd omdat men uitgaat van een afname van kosten voor asiel.

Wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting
Van nieuwbouw moet minimaal 30% gemiddeld voor sociale huur bestemd zijn. Dat betekent dat gemeenten lokaal mogen afwijken. Het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting wordt aangepast om gemeenten hier meer lokale ruimte in te geven.

Voorrang statushouders
De Nationale Ombudsman constateerde in 2022 dat statushouders een groter risico lopen op langdurige financiële problemen en dat zij op papier recht hebben op een sociaal minimum, maar dat ze in de praktijk worstelen om rond te komen. Tegelijkertijd is in het hoofdlijnenakkoord een verbod vastgelegd op het geven van voorrang aan statushouders bij de toewijzing van sociale huurwoningen.

Schuldhulpverlening
Er wordt ingezet op verbetering van de schuldhulpverlening, met focus op de aanpak van problematiek bij de bron. Vooralsnog is het onduidelijk hoe dit vorm krijgt.

Hervorming toeslagen- en belastingstelsel
De formerende partijen nemen zich voor om deze kabinetsperiode een begin te maken met het voorbereiden van wetgeving voor hervorming van het toeslagen- en belastingstelsel.