Wat verstaan we onder armoede?

Gedurende langere tijd niet de middelen hebben om te kunnen beschikken over goederen en voorzieningen die in een samenleving als minimaal noodzakelijk gelden (SCP); over onvoldoende middelen beschikken om een bepaald minimaal consumptieniveau te kunnen bereiken (CBS).

De kengetallen schetsen een beeld van percentage kinderen met een risico op armoede.

Figuur 1. Percentage kinderen met een risico op armoede

Bron: CBS Statline, laatst bijgewerkt 10 maart 2023 https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/navigatieScherm/zoeken?searchKeywords=inkomen&page=1&theme%5B%5D=190

---

Specifieke groepen kinderen hebben een verhoogd risico om in armoede op te groeien. Dit zijn kinderen die (langdurig) opgroeien in een huishouden met een laag inkomenOm te bepalen of een huishouden een laag inkomen heeft, rekent CBS het besteedbaar inkomen van een huishouden (exclusief gebonden overdrachten zoals huursubsidie/huurtoeslag) om tot het gestandaardiseerde inkomen. Vervolgens wordt dit gestandaardiseerde inkomen (met het prijsindexcijfer voor de gezinsconsumptie) herleid naar het prijspeil in het meest recente verslagjaar. In 2019 bedroeg de lage-inkomensgrens 9.250 euro. , in eenoudergezinnen of bijstandsgezinnen.

In 2021 (voorlopige cijfers) groeiden ongeveer 208.000 minderjarige kinderen (6,6% van alle minderjarige kinderen) op in een huishouden met een laag inkomen. Ongeveer 88.800 kinderen (2,9%) leefden langer dan 4 jaar in een gezin met een laag inkomen. 85.500 kinderen (19,9%) groeiden op in een eenoudergezin met een laag inkomen. Circa 31.400 kinderen groeiden op in eenoudergezinnen met een langdurig laag inkomen.

Verreweg de meeste minderjarige kinderen die risico lopen op armoede maken deel uit van een huishouden met een overdrachtsinkomen – merendeels een bijstandsuitkering – als belangrijkste inkomensbron. In 2020 betrof dat 68,1 procent van alle kinderen met een armoederisico. In 2014 was dat percentage lager met 60,4 procent en in 2011 55,1 procent. https://longreads.cbs.nl/armoede-en-sociale-uitsluiting-2021/armoede-en-sociale-uitsluiting-bij-kinderen/

In maart 2023 publiceerde het CPB het Centraal Economisch Plan 2023. https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Raming-Centraal-Economisch-Plan-CEP-2023.pdfUit dit plan blijkt onder andere dat armoede onder kinderen de komende jaren zal stijgen. Zo leeft in 2024 7,1% van de kinderen in armoede, doordat tijdelijk beleid gericht op de laagste inkomens wegvalt. Het CPB stelt dat het kabinet de doelstelling om armoede onder kinderen in 2025 te halveren (t.o.v. 2015) niet zal halen zonder aanvullend beleid. Anders neemt armoede onder kinderen in 2031 toe tot 8,3%.

Op de BES-eilanden zijn weinig data beschikbaar van kinderen in armoede. In 2018 had 33% van de huishoudens op Bonaire, 35% op Sint Eustatius en 36% op Saba een inkomen dat 75% of minder bedroeg dan het geschatte gemiddelde budget dat noodzakelijk is voor de basale uitgaven (de ondergrens van het referentiebudget). https://www.regioplan.nl/wp-content/uploads/data/file/2017/17128-Eindrapport-IJkpunt-sociaal-minimum-Caribisch-Nederland-Regioplan.pdf https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-902214.pdf

33a. Verbeter het beleid zodat alle kinderen in de afzonderlijke landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden een toereikende levensstandaard hebben. Dit kan onder andere door het vergroten van sociale steun aan lage inkomensgezinnen met kinderen, het vereenvoudigen van aanvraagprocedures voor financiële steun, het verbeteren van het gezinstoeslagensysteem in alle departementen, het ontwikkelen van maatregelen om dakloosheid te voorkomen en meer geld voor het toeslagensysteem op Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

33b. Verbeter maatregelen om gezinnen in nood te voorzien van passende sociale huurwoningen voor langere tijd en andere vormen van ondersteuning om zo dakloosheid te verminderen en de toegang tot goede woningen voor kinderen te garanderen.

33c. Zorg voor een geïntegreerde en ontwikkelingsgerichte aanpak van armoede onder kinderen, met speciale aandacht voor kinderen in achtergestelde gezinssituaties, onder wie kinderen in eenouderhuishoudens, kinderen in gezinnen die moeten rondkomen van een uitkering, migrantenkinderen, kinderen zonder legale verblijfsstatus en kinderen die in een opvanglocatie verblijven.

33d. Doe onderzoek naar de impact van armoedebestrijdingsmaatregelen, inclusief de negatieve invloed op het waarmaken van andere rechten, met als doel ervoor te zorgen dat deze maatregelen veelomvattend zijn en een kinderrechtenbenadering hebben.

Aanbeveling 33b goede woningen voor kinderen

In het afgelopen decennium steeg de totale woningvoorraad jaarlijks. In 2012 waren er ruim 7.3 miljoen woningen en in 2022 ruim 8 miljoen. Er zijn de afgelopen 10 jaar zowel koop- als huurwoningen bijgekomen, maar het aandeel sociale huurwoningen daalde met 3% (46 duizend woningen) van ruim 37% in 2012 naar nog geen 34% in 2021. Het aandeel huurwoningen in de vrije sector verdubbelde juist in het afgelopen decennium (CBS november 2022). Er is geen informatie van de overheid over huisuitzettingen wegens huurachterstanden.

In 2015 wezen corporaties 210.000 woningen toe aan nieuwe huurders, in 2020 waren dat er nog maar 180.000. In de woningmarktplannen die minister De Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening in maart 2022 naar de Tweede Kamer stuurde, stond dat in elke gemeente 30% van alle woningen in de categorie sociale huur moeten vallen. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/05/11/betere-landelijke-spreiding-streven-naar-30-sociale-huur-per-gemeente Er bestaan plannen om de 30-procentnorm op te nemen in prestatieafspraken met gemeenten, provincies en corporaties.

Aanbeveling 33a. toereikende levensstandaard

Eenmalige uitkering energietoeslag. In maart 2022 gaf de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen aan dat het kabinet ervoor wil zorgen dat huishoudens met een laag inkomen zo snel mogelijk een energietoeslag van circa 800 euro ontvangen. Het wetsvoorstel regelt dat de toeslag aan zo’n 800.000 huishoudens met een laag inkomen wordt uitgekeerd via de gemeenten. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/03/15/minister-schouten-gemeenten-kunnen-beginnen-met-uitkeren-energietoeslag

Nationaal plan Kindergarantie. In maart 2022 werd het Nationaal Plan Kindergarantie gepresenteerd, dit geeft een stand van zaken van beleid om kinderarmoede tegen te gaan en het welzijn van kinderen te bevorderen. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-b315dce9c9e1094e0bf87b085fd0440c80b3d87d/pdf Tevens werd het coalitieakkoord 2021-2025 in ogenschouw genomen. Hoewel de Raad van de Europese Unie de aanbeveling doet om groepen kinderen in nood te identificeren is dit niet overgenomen in het Nationaal plan Kindergarantie. Targets en indicatoren lijken te ontbreken.

Aanpak geldzorgen, armoede en schulden (2022-2025). De Kamerbrief ‘Aanpak geldzorgen, armoede en schulden’ (juli 2022) meldde dat het kabinet aan de slag gaat met een meerjarige aanpak die moet zorgen voor een halvering van het aantal kinderen dat opgroeit in armoede in 2025 (t.o.v. 2015, toen het aantal kinderen onder de armoedegrens 9,1% bedroeg https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Raming-Centraal-Economisch-Plan-CEP-2023.pdf ). Halvering van het aantal kinderen dat opgroeit in armoede zal o.a. gebeuren op basis van maatregelen om (generatie)armoede te doorbreken zodat iedereen meedoet en vooruitkomt.

Commissie sociaal minimum. De in juli 2022 ingestelde Commissie sociaal minimum doet onderzoek naar wat verschillende huishoudtypen nodig hebben om rond te komen en om mee te kunnen doen aan de maatschappij, gekoppeld aan de systemen die dat mogelijk moeten maken. Het rapport wordt verwacht voor juli 2023.

Prinsjesdag. In september 2022 presenteerde het kabinet een pakket maatregelen om armoede te bestrijden. Er kwam een verhoging van het wettelijk minimumloon, de energietoeslag werd nogmaals ingezet, de zorgtoeslag, huurtoeslag, kindgebonden budget en arbeidskorting zijn verhoogd en het belastingtarief voor de eerste schijf werd verlaagd. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/09/20/prinsjesdag-2022-17-miljard-euro-voor-koopkrachtreparatie Daarbovenop kwam de invoering van het tijdelijk prijsplafond voor energie. In oktober 2022 werd op 500 scholen een schoolontbijt ingevoerd voor de duur van vier maanden, als overbrugging naar de koopkrachtregelingen die ingingen in januari 2023. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/10/04/gratis-schoolontbijt-op-500-basisscholen-met-veel-kwetsbare-leerlingen

Implementatieplan Aanpak geldzorgen, armoede en schulden. In november 2022 stuurde de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen een Kamerbrief. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/11/29/kamerbrief-implementatieplan-aanpak-geldzorgen-armoede-en-schulden Hier staat dat veerkracht en participatie wordt ontwikkeld wat impact kan hebben op de financiële situatie van mensen. Dat wordt gedaan door het ontwikkelen van financiële educatie in het onderwijs (in het bijzonder in het mbo), het aanbieden van traineeships en stages aan kinderen en jongeren in armoede en extra inzet op basisvaardigheden binnen het actieprogramma ‘Tel mee met Taal’.

Samenloop inkomensregelingen. In december 2022 liet de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen middels een brief https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/12/13/kamerbrief-reactie-op-brief-losr-over-samenloop-regelingen-en-effect-op-toeslagen aan de Kamer weten dat er naar een oplossing gezocht wordt voor de gezinnen die door samenloop van inkomensregelingen, toeslagen moeten terugbetalen. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is in gesprek met het ministerie van Financiën, UWV en VNG over een mogelijke oplossing.

Stand van zaken Implementatieplan Aanpak geldzorgen, armoede en schulden. Caribisch Nederland kent nog geen sociaal minimum. Het kabinet treft diverse maatregelen om daar naartoe te werken, waaronder verhoging minimumloon, uitkering, kinderbijslag en verlaging ouderbijdrage voor de kinderopvang. Kamerstuk 36 200 IV, nr. 7.

Sociaal minimum. Begin 2023 startte een onafhankelijke commissie met onderzoek naar de hoogte en de systematiek van een sociaal minimum voor Caribisch Nederland.

Aanbeveling 33a en 33b goede woningen voor kinderen

Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis. In november 2022 werd het Nationaal Actieplan Dakloosheid gepresenteerd. Er zijn veel kenmerken die mensen extra kwetsbaar maken voor dakloosheid, waaronder kind zijn, de overgang van 18- naar 18+ en uitstroom uit intramurale instellingen. Daarom worden voor kinderen de komende jaren signalen en goede praktijken uit het veld opgehaald om te zien welke extra acties nodig zijn. Een van de acties voor 2024 zijn samenwerkingsafspraken met onderwijspartijen m.b.t. acties voor dakloze jongeren.

Aanbeveling 33 a en 33c geïntegreerde en ontwikkelingsgerichte aanpak van armoede onder kinderen

Gratis schoolmaaltijden. Vanaf eind maart 2023 kunnen scholen zich aanmelden voor gratis schoolmaaltijden voor hun leerlingen. In 2023 is er 100 miljoen beschikbaar voor scholen waarvan 30% of meer van de leerlingen uit een gezin komt met een laag inkomen. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/03/29/gratis-schoolmaaltijden-van-start

Nederlands voorbehoud bij artikel 26 van het VN-Kinderrechtenverdrag. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is voornemens onderzoek te laten uitvoeren naar de juridische consequenties van het opheffen van het Nederlandse voorbehoud bij artikel 26 van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind. Minderjarigen in Nederland hebben nu geen eigenstandig recht op sociale zekerheid.

---

Aanbeveling 33a. toereikende levensstandaard

Eenmalige uitkering energietoeslag. In maart 2022 gaf de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen aan dat het kabinet ervoor wil zorgen dat huishoudens met een laag inkomen zo snel mogelijk een energietoeslag van circa 800 euro ontvangen. Het wetsvoorstel regelt dat de toeslag aan zo’n 800.000 huishoudens met een laag inkomen wordt uitgekeerd via de gemeenten. Minister Schouten: gemeenten kunnen beginnen met uitkeren energietoeslag | Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl.

Nationaal plan Kindergarantie. In maart 2022 werd het Nationaal plan Kindergarantie gepresenteerd, wat de stand van zaken weergeeft van beleid om kinderarmoede tegen te gaan en het welzijn van kinderen te bevorderen. Nationaal Plan (overheid.nl). Dit plan geeft de stand van zaken weer omtrent beleid om kinderarmoede tegen te gaan en het welzijn onder kinderen te bevorderen in het licht van de Raadsaanbeveling op deze specifieke terreinen. Tevens wordt het coalitieakkoord 2021-2025 in ogenschouw genomen. Hoewel de Raad van de Europese Unie de aanbeveling doet om groepen kinderen in nood te identificeren en genderperspectief mee te nemen is dit niet overgenomen in het Nationaal plan Kindergarantie. Targets en indicatoren lijken te ontbreken.

Aanpakgeldzorgen, armoede en schulden (2022-2025). De Kamerbrief ‘Aanpak geldzorgen, armoede en schulden’ (juli 2022) meldt dat het kabinet aan de slag gaat met een meerjarige aanpak die als één van de belangrijkste doelen heeft: een halvering van het aantal kinderen dat opgroeit in armoede in 2025 (t.o.v. 2015, toen het aantal kinderen onder de armoedegrens 9,1% bedroeg). CPB-Raming maart 2023: Centraal Economisch Plan 2023, p. 11 voetnoot Dit doel verschilt enigszins met het doel uit het Nationaal plan. Halvering van het aantal kinderen dat opgroeit in armoede zal o.a. gebeuren op basis van maatregelen om (generatie)armoede te doorbreken zodat iedereen meedoet en vooruitkomt.

Commissie Sociaal Minimum. De in juli 2022 ingestelde commissie sociaal minimum doet onderzoek naar wat een aantal huishoudtypes nodig heeft om rond te komen en om mee te kunnen doen aan de maatschappij, en kijkt naar de systematiek van het sociaal minimum, inclusief mogelijke scenario’s hoe de systematiek beter kan aansluiten op wat een aantal huishoudtypes nodig heeft om rond te komen. Het rapport wordt verwacht voor juli 2023.

Prinsjesdag. In september 2022 presenteerde het kabinet een pakket maatregelen waarmee onder andere de bijzondere verhoging van het wettelijk minimumloon naar voren werd gehaald en extra verhoogd, de energietoeslag opnieuw werd ingezet, de zorgtoeslag, huurtoeslag en kindgebonden budget werden verhoogd, de arbeidskorting verhoogd en het belastingtarief voor de eerste schijf werd verlaagd. Prinsjesdag 2022: € 17 miljard voor koopkrachtreparatie | Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl. Daarbovenop kwam de invoering van het tijdelijk prijsplafond voor energie. Ook werd in oktober 2022 op 500 scholen schoolontbijt ingevoerd voor de duur van vier maanden, als overbrugging naar de koopkrachtregelingen die ingingen in januari 2023. Gratis schoolontbijt op 500 basisscholen met veel kwetsbare leerlingen |Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl.

Implementatieplan Aanpak geldzorgen, armoede en schulden: In november 2022 stuurt de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen een Kamerbrief. Kamerbrief Implementatieplan Aanpak Geldzorgen, Armoede en Schulden | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl. Hier staat dat veerkracht en participatie wordt ontwikkeld wat impact kan hebben op de financiële situatie van mensen. Dat wordt gedaan door het ontwikkelen van financiële educatie in het onderwijs (in het bijzonder in het mbo), het aanbieden van traineeships en stages aan kinderen en jongeren in armoede, en extra inzet op basisvaardigheden binnen het actieprogramma Tel Mee Met Taal.

Samenloop regelingen: In december 2022 liet de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen middels een brief Kamerbrief over brief LOSR over samenloop regelingen en effect op toeslagen | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl. aan de Kamer weten dat er naar een oplossing gezocht wordt voor de gezinnen die door doorkruisende inkomensregelingen toeslagen moeten terugbetalen. SZW is in gesprek met het Ministerie van Financiën en gaat met het UWV en de VNG in gesprek over een mogelijke oplossing.

Stand van zaken Implementatieplan Aanpak geldzorgen, armoede en schulden: Caribisch Nederland kent nog geen sociaal minimum. Het kabinet treft diverse maatregelen om daar deze kabinetsperiode naartoe te werken, waaronder: verhoging minimumloon, uitkering, kinderbijslag en verlaging ouderbijdrage voor de kinderopvang.Kamerstuk 36 200 IV, nr. 7.

Begin 2023 zal een onafhankelijke commissie starten met het onderzoek naar de hoogte en de systematiek van een sociaal minimum voor Caribisch Nederland.

Aanbeveling 33a en 33b goede woningen voor kinderen

Nationaal Actieplan Dakloosheid: eerst een thuis. In november 2022 werd het Nationaal Actieplan Dakloosheid gepresenteerd. Bekend is dat er veel andere specifieke achtergrondkenmerken zijn van dakloze mensen die hen extra kwetsbaar maken, waaronder het kind zijn, de periode 18- naar 18+ en uitstroom uit intramurale setting. Daarom worden voor kinderen de komende jaren signalen en goede praktijken uit het veld opgehaald om te bezien welke extra acties hierop mogelijk aanvullend nodig zijn. Een van de acties voor 2024: Samenwerkingsafspraken met onderwijspartijen m.b.t. acties dakloze jongeren (OCW, VWS).

Aanbeveling 33 a en 33c geïntegreerde en ontwikkelingsgerichte aanpak van armoede onder kinderen

Gratis schoolmaaltijden. Vanaf eind maart 2023 kunnen scholen zich aanmelden voor gratis schoolmaaltijden voor hun leerlingen. Voor 2023 is er 100 miljoen beschikbaar voor scholen waarvan 30% of meer van de leerlingen uit een gezin komt met een laag inkomen. Gratis schoolmaaltijden van start | Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl.

Nederlands voorbehoud bij artikel 26 van het VN-Kinderrechtenverdrag. het Ministerie van SZW is voornemens onderzoek te laten uitvoeren naar de juridische consequenties van het opheffen van het Nederlandse voorbehoud bij artikel 26 van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (een eigenstandig recht op sociale zekerheid voor minderjarigen).

Tussenrapport commissie sociaal minimum

Minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) informeerde op 30 juni 2023 de Tweede Kamer over de ontvangst van het tussenrapport van de commissie sociaal minimum. Uit het rapport blijkt dat paren met kinderen en een inkomen rond het sociaal minimum, circa 200-500 euro per maand tekortkomen. Er zou volgens de Commissie jaarlijks circa 6 miljard geïnvesteerd moet worden om armoede tegen te gaan. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/06/30/brief-ontvangst-tussenrapport-commissie-sociaal-minimum

Wetsvoorstel Eenmalige Energietoeslag 2023

Het wetsvoorstel eenmalige energietoeslag 2023 van minister Schouten is in juli 2023 door het Kabinet van de Koning aangeboden aan de Tweede Kamer. Wetsvoorstel Eenmalige Energietoeslag 2023 naar de Tweede Kamer | Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl

Armoede onder kinderen

In augustus 2023 kwam het CPB met de augustus-raming waarin stond dat armoede onder kinderen in 2024 zou stijgen tot 7 % doordat enkele tijdelijke beleidsmaatregelen om armoede tegen te gaan aflopen. Raming Augustus 2023 (concept-Macro Economische Verkenning 2024) | CPB.nl

Prinsjesdag 2023

Het kabinet maakte op Prinsjesdag 2023 bekend twee miljard te investeren om armoede tegen te gaan. 1,1 miljard euro daarvan wordt geïnvesteerd om het kindgebonden budget te verhogen, de rest gaat naar onder andere verhoging van minimumloon, de daaraan gekoppelde uitkeringen, de huurtoeslag en verlenging van het Tijdelijk Noodfonds Energie. Hierdoor zal volgens het kabinet armoede onder kinderen dalen naar 5,1% Prinsjesdag 2023: maatregelen voor meer bestaanszekerheid | Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl .

In 2024 komt er 166 miljoen beschikbaar voor gratis schoolmaaltijden. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/prinsjesdag/onderwijsStructurele oplossing armoede

Ongeveer 6.500 huishoudens krijgen onbedoeld een lager inkomen dan het bijstandsniveau. Zij krijgen de komende vier jaar via hun gemeente een tegemoetkoming. Een structurele oplossing voor het armoedeprobleem komt waarschijnlijk pas in 2028. Plannen voor Armoede en koopkracht | Prinsjesdag: Miljoenennota en Rijksbegroting | Rijksoverheid.nl

Daklozen

Het CBS schat in september 2023 dat begin 2022 circa 26,600 mensen dakloos waren, cijfers over minderjarigen zijn niet bekend. 26,6 duizend dakloze mensen begin 2022 (cbs.nl

Eindrapport commissie sociaal minimum

Op 28 september 2023 presenteerde de commissie sociaal minimum haar eindrapport met aanbevelingen over de systematiek van het stelsel van het sociaal minimum. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2023/09/28/een-zeker-bestaan-naar-een-toekomstbestendig-stelsel-van-het-sociaal-minimum-rapport-ii

Amendement Van der Lee c.s.

In oktober 2023 diende Tweede Kamerlid Van der Lee samen met anderen een amendement in op de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om het minimumloon in 2024 te laten stijgen en extra geld uit te trekken voor de kinderopvangtoeslag. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/amendementen/detail?id=2023Z16623&did=2023D40398

Eindrapport commissie sociaal minimum Caribisch Nederland

In oktober 2023 kwam de commissie sociaal minimum Caribisch Nederland met een advies over de hoogte en de systematiek voor een sociaal minimum voor Caribisch Nederland. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/10/06/caribisch-nederland-heeft-recht-op-een-waardig-sociaal-minimum

Amendement over middelen voor verhoging van het minimumloon in Caribisch Nederland

In oktober 2023 dienden de Tweede Kamerleden Ceder en Wuite een amendement in op de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over het verhogen van het minimumloon in Caribisch Nederland. https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=2023D41934