Er zijn momenteel weinig officiële data beschikbaar over de mate van participatie van kinderen en jongeren. Partijen die zich bezighouden met jongerenparticipatie zijn om data gevraagd om toch een beeld te schetsen van de trends en de mate van participatie van kinderen en jongeren in Nederland. De mate van participatie wordt per niveau besproken. 

Kinder- en jongerenparticipatie bij voorzieningen waar kinderen en jongeren zelf deel van uitmaken

Sport en cultuur. Er zijn geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat gehoord wordt in verengingen van sport en cultuur waar kinderen en jongeren zelf deel van uitmaken.

Jeugdzorg. Er zijn voor zover bekend 13 organisaties die zich op landelijk niveau bezighouden met kinder- en jongerenparticipatie in de jeugdzorg.Dit zijn organisaties als ExpEx, JeugdWelzijnsBeraad, MIND Young en Team-Kim 
Kinderopvangcentra. Verschillende kinderopvangcentra werken met een kinderraad. Hier zijn geen cijfers van bekend.

Leerlingenraden. Cijfers over het aantal leerlingenraden op basisscholen zijn onbekend. Het hebben van een leerlingenraad op de basisschool is niet verplicht.

Bij het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) zijn ongeveer 350 leerlingenraden van middelbare scholen lid. In totaal zijn er 1.605 middelbare scholen in Nederland https://allecijfers.nl/middelbare-scholen-overzicht wat betekent dat ongeveer 22% van alle middelbare scholen een leerlingenraad heeft die bij LAKS bekend is. Het hebben van een leerlingenraad op de middelbare school is niet verplicht.

Medezeggenschapsraden. Op elke basisschool en middelbare school is het wel verplicht om een medezeggenschapsraad te hebben. De medezeggenschapsraad vertegenwoordigt de personeelsleden, ouders en leerlingen op school en heeft de taak om met de schoolleiding mee te denken over het beleid van de schoolorganisatie. Er zijn geen cijfers bekend van het aantal leerlingen dat deelneemt aan een medezeggenschapsraad.

Studentenraden. In Nederland bestaan 58 bekostigde mbo-scholen. Op deze scholen is het verplicht om een studentenraad te hebben. De manier waarop mbo-scholen dit vormgeven verschilt. Bij Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs (JOB MBO) is niet bekend hoeveel jongeren betrokken zijn bij de studentenraden.

Er zijn volgens de Landelijke Studentenvakbond (LSVB) in Nederland 12 studentenraden. Hoeveel jongeren hierbij betrokken zijn is niet bekend.  Daarnaast zijn er ook organisaties die zich op regionaal niveau bezighouden met kinder- en jongerenparticipatie in de jeugdhulp. JONG doet mee! is bijvoorbeeld een platform van jongerenraden van de gespecialiseerde zorg-, dak- en thuisloze jongeren in Haaglanden. Het JongerenNetwerk Gelderland is een initiatief van een vijftal jongeren die ervaring hebben met jeugdhulp en is werkzaam in verschillende gemeenten in de AchterhoekDe provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Gelderland hebben de meeste initiatieven om kinderen en jongeren in de jeugdzorg te laten participeren.

---

Figuur 1. Aantal kinder- en jongerenparticipatie initiatieven in de jeugdzorg

Bron: VER_diep. Bereik meer met jongeren. Jongerenparticipatie in de Jeugdhulp en Jeugdzorg: een kort overzicht.

Hoorrecht in gerechtelijke of administratieve procedures. Er zijn geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat gehoord wordt in gerechtelijke of administratieve procedures.

Kinder- en jongerenparticipatie bij gemeentelijk, regionaal, provinciaal of landelijk beleid

Landelijk beleid. ProDemos organiseert tijdens de Tweede Kamerverkiezingen de landelijke Kinderverkiezingen. Dit zijn schaduwverkiezingen voor het basisonderwijs. Bij de landelijke verkiezingen in 2021 waren er 10.625 kinderen van 249 scholen in Nederland aangemeld om te stemmen. In totaal hebben meer dan 6.614 kinderen uit heel Nederland hun stem uitgebracht. https://stem.kinderverkiezingen.nl/uitslagen Daarnaast heeft vrijwel iedere politieke partij een politieke jongerenorganisatie. Iedere persoon tussen de 14 en 27 jaar kan lid worden. Er zijn geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat actief is in een politieke jongerenorganisatie. https://www.parlement.com/id/vjbzm2hqjfm5/politieke_jongerenorganisaties

Mentaal welzijn. De Nationale Jeugdraad (NJR) heeft in april 2022 in samenwerking met de toenmalige staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport besloten om een Jongerenpanel op te richten. Het panel houdt zich bezig met de vraag: hoe zorgen we ervoor dat jongeren mentaal gezond blijven en zich fijn voelen? Zij doen dit in nauw contact met de Nationale Jeugdraad, beleidsmakers, onderzoekers en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het panel bestaat uit 20 jongeren uit heel Nederland in de leeftijd van 17 tot 25 jaar. Zij kunnen vanuit hun rol als panellid proactief input leveren op het beleid en de beleidsuitvoering rondom mentale gezondheid en krijgen ook trainingen om zich in die rol verder te ontwikkelen.https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/04/08/jongerenpanel-mentale-gezondheid-van-start

Klimaatbeleid. Sinds 2020 denkt de Jongerenmilieuraad (JMR) structureel mee bij het Nationaal Milieuprogramma. De Jongerenmilieuraad is op dit moment de meest progressieve vorm van jongerenparticipatie binnen de Rijksoverheid. De raad haalt de mening op van een grote en diverse groep jongeren via een zelfgebouwd jongerenparticipatietool. Met een generatietoets willen ze zorgen voor toekomstbestendig beleid. Kamerbrief over Nationaal Milieuprogramma | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl https://open.overheid.nl/documenten/ronl-f8fccdcbad1d7774a70ec9f14bed8b47a7afaefa/pdf

Provinciaal beleid. Tijdens de Provinciale Statenverkiezingen in maart 2023 organiseerde ProDemos de nationale Scholierenverkiezingen voor het mbo en voortgezet onderwijs. In 2023 brachten in totaal 25.820 jongeren op 77 scholen hun stem uit. Dat is meer dan bij de Scholierenverkiezingen in 2022 in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen (22.663 jongeren op 94 scholen) en ook meer dan in 2019 in aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen (12.292 jongeren op 58 scholen).https://prodemos.nl/nieuws/uitslag-scholierenverkiezingen-groenlinks-grootste-bij-scholieren-bbb-grootste-nieuwkomer/

Gemeentelijk beleid.  Bij de Nationale Jeugdraad (NJR) zijn op dit moment 70 lokale jongereninitiatieven en/of jongerenraden in beeld. Daarnaast bestaan er verschillende organisaties en initiatieven die de mate van kinder- en jongerenparticipatie in gemeenten vergroten zoals onder andere Speaking Minds, Adviesvangers, ABC-methode, de Kleine Ambassade en Raaz. Onderstaande figuur laat zien dat er grote verschillen zijn als het gaat om het aantal kinder- en jongerenparticipatie initiatieven per provincie. Verschillende gemeenten in Nederland hebben een eigen kinderraad of jongerenraad maar hier zijn geen cijfers van bekend.

---

Figuur 2. Aantal kinder- en jongerenparticipatie initiatieven per provincie

Bron: NJR, Speaking Minds, kinderburgemeesters.nl, Adviesvangers

Armoedebeleid. De Alliantie Kinderarmoede bevraagt de partners van het netwerk elk jaar welke thema’s hen bezig houden en waar zij meer ondersteuning bij willen krijgen. Een van de onderwerpen die hierbij aan bod kwam is het betrekken van kinderen en jongeren. Onderstaande figuur laat zien dat het aantal partners van de Alliantie Kinderarmoede, dat kinderen en jongeren betrekt bij de vormgeving van het armoedebeleid, in de afgelopen jaren gedaald is.

Figuur 3. Aantal partners van de Alliantie Kinderarmoede, dat kinderen en jongeren betrekt bij vormgeving van armoedebeleid

Bron: Alliantie Kinderarmoede

BES-eilanden
Op de BES-eilanden zijn nog geen data beschikbaar die specifiek gericht zijn op de mate van kinder- en jongerenparticipatie.

17a. Schaf maximumleeftijden helemaal af voor het recht van kinderen om hun mening te geven over alle onderwerpen die hen aangaan en zorg ervoor dat alle kinderen, ook kinderen onder de 12 jaar, hun mening kunnen geven en gehoord worden bij alle beslissingen die hen aangaan, ook in de rechtbank en in civiele procedures.
17b. Ga door met het verbeteren van maatregelen die de betekenisvolle en bevoegde deelname van alle kinderen bevorderen, inclusief kinderen in achtergestelde omstandigheden, binnen het gezin, in de gemeenschap, op scholen en bij beleidsontwikkeling op gemeenteniveau en nationaal niveau, bijvoorbeeld door het ontwikkelen van pakketten met materialen om kinderen te raadplegen over nationale beleidszaken en door ervoor te zorgen dat de uitkomsten van kinderraden consequent worden meegenomen in openbare besluitvorming.
17c. Zorg ervoor dat alle relevante professionals, inclusief docenten en jeugdzorgprofessionals, die met en voor kinderen werken regelmatig adequate scholing krijgen over het recht van het kind om gehoord te worden en het recht dat er met zijn of haar mening rekening wordt gehouden passend bij de leeftijd en de mate van volwassenheid van het kind.

Aanbeveling 17b.
Aantal leerlingenraden op middelbare scholen sinds 2016 gelijk gebleven
Volgens het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) is het aantal van 350 leerlingenraden sinds 2016 hetzelfde gebleven. Het LAKS heeft in 2023 met de VO-raad een convenant opgesteld om leerlingenparticipatie te vergroten. https://www.vo-raad.nl/nieuws/laks-en-vo-raad-tekenen-convenant-voor-versterking-inspraak-leerlingen Dit heeft niet geleid tot meer leerlingenraden. Daarnaast zegt het aantal leerlingenraden nog niets over de kwaliteit van jongerenparticipatie op schoolniveau. Volgens het LAKS verschillen de mogelijkheden van een leerlingenraad sterk. Sommige leerlingenraden worden goed gefaciliteerd door een schoolleider en hebben daardoor ook echt iets te vertellen, maar op andere scholen is de leerlingenraad niet meer dan een feestcommissie.

Aanbeveling 17a.

• Hoorrecht minderjarigen
  In 2020 blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Leiden in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid, dat kinderen al vanaf de leeftijd van acht jaar, in plaats van twaalf jaar, zouden moeten worden uitgenodigd om in familie- en jeugdprocedures gehoord te worden. Minderjarigen van twaalf jaar en ouder zouden zelfstandig procedures moeten kunnen starten (eigen rechtsingang) en hoger beroep moeten kunnen instellen. Verschillende contextfactoren rondom de participatie van minderjarigen in familie- en jeugdprocedures zouden daarbij moeten worden verbeterd. https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2020/02/kinderen-moeten-veel-jonger-gehoord-worden-in-familie–en-jeugdprocedures De minister voor Rechtsbescherming zou kijken hoe invulling gegeven kan worden aan deze aanbevelingen. Een inhoudelijke reactie is nog niet gegeven.
• Wetsvoorstel hoorrecht voor leerlingen met een ondersteuningsperspectief
  Momenteel ligt er een wetsvoorstel waarin het hoorrecht voor leerlingen geregeld is. Het voorstel wil dat leerlingen van alle leeftijden straks hun mening kunnen geven over de ondersteuning die zij krijgen. Daarnaast moet de informatie over passend onderwijs en de ondersteuningsmogelijkheden binnen de school en het samenwerkingsverband toegankelijker worden voor ouders en leerlingen.https://www.internetconsultatie.nl/hoorrecht/b Dit hoorrecht is specifiek gericht op leerlingen die extra ondersteuning krijgen en niet op alle leerlingen in het onderwijs. Het wetsvoorstel zit in de voorbereidende fase.

Aanbeveling 17b.

• Nationaal Plan Kindergarantie
  In 2022 is het Nationaal Plan Kindergarantie aangeboden aan de Tweede kamer. Dit plan geeft de stand van zaken weer van beleid om kinderarmoede tegen te gaan en het welzijn van kinderen te bevorderen. In het plan wordt expliciet benoemd dat het van belang is om kinderen te betrekken bij het vormgeven van beleid en de verdere opvolging van de Kindergarantie.
• Versterking burgerschapsonderwijs in het mbo
  In een brief aan de Tweede Kamer schreef de minister van onderwijs in 2022 dat ondanks de goede ontwikkelingen van de afgelopen jaren, de kwaliteit van het burgerschapsonderwijs nog te vaak onder de maat is en dat de situatie niet wezenlijk verschilt van die bij aanvang van de burgerschapsagenda in 2017. Er zullen stappen gezet worden om de kwaliteit van het burgerschapsonderwijs in het mbo verder te versterken. https://open.overheid.nl/repository/ronl-4c2aabec9a146afa548324f7940c54db4b325eda/1/pdf/versterking-burgerschapsonderwijs-in-het-mbo.pdf
• Monitor burgerparticipatie
  Het ministerie van Binnenlandse Zaken lanceert in 2023 de monitor burgerparticipatie waarin voorbeelden en ervaringen van lokale overheden met het betrekken van inwoners, ook kinderen en jongeren, in kaart worden gebracht. Zo wordt inzichtelijk op welke manieren inwoners van gemeenten, provincies en waterschappen betrokken worden. En waar overheden en inwoners tegenaan lopen in de praktijk.https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/03/17/kabinet-wil-inwoners-meer-betrekken-bij-maatschappelijke-opgaven Het doel van deze monitor is om meer mensen te betrekken bij de opgaven en vragen die ons allemaal raken.

Wetsvoorstel versterking participatie op decentraal niveau voor de BES-eilanden
Er ligt er een conceptwetsvoorstel met als doel de betrokkenheid van inwoners bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van beleid van hun gemeente, provincie, waterschap of openbaar lichaam in Caribisch Nederland te versterken. Ook wordt het uitdaagrecht, als specifieke vorm van participatie, wettelijk verankerd. In het wetsvoorstel worden kinderen en jongeren echter niet expliciet als categorie inwoners genoemd wiens betrokkenheid de overheid wil versterken. Brief Kinderombudsman aan minister BZK inzake wetsvoorstel versterking participatie op decentraal niveau. https://www.kinderombudsman.nl/publicaties/brief-kinderombudsman-aan-minister-bzk-inzake-wetsvoorstel-versterking-participatie-op-decentraal-niveauHet wetsvoorstel zit in de voorbereidende fase.

Maatregelen ter bevordering van positie van jongeren

In een brief van 13 april 2023 informeerde het kabinet de Tweede Kamer wat dit kabinet doet en nog gaat doen om de positie van jongeren in de maatschappij te bevorderen. Daarin staat dat het kabinet ervoor kiest om nadrukkelijk het perspectief en de leefwereld van jongeren te betrekken bij het maken van beleid. Het kabinet wil de structurele betrokkenheid van jongeren verder versterken. De stem van jongeren is noodzakelijk om hun perspectief in al het toekomstig beleid goed mee te nemen. Integrale samenwerking vraagt van het Rijk om stevige interdepartementale inzet van álle departementen. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2023D15739&did=2023D15739

Versterking burgerschapsonderwijs in het mbo. Uit een adviesrapport aan de Tweede kamer (juni 2023) blijkt dat de kwaliteit van het burgerschapsonderwijs nog vaak onder de maat is. School is een belangrijke plek om te leren over participatie in de samenleving en over respect voor democratische waarden en de rechtstaat. Minister Dijkgraaf heeft aangegeven de Tweede Kamer voor het eind van 2023 te informeren over de voortgang. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/06/05/aanbieding-adviesrapport-burgerschapsonderwijs-in-een-veranderende-samenleving