Kinder- en jongeren participatie

Kwantitatieve data over participatie is schaars en kan nog onvoldoende de kwaliteit van kinder- en jongerenparticipatie toelichten.

Kinder- en jongerenparticipatie,
zo staat het ervoor

Wat is er in Nederland gebeurd op het gebied van kinder- en jongerenparticipatie in het tweede jaar na de laatste aanbevelingen van het VN-Kinderrechtencomité?

Kinder- en jongerenparticipatie heeft betrekking op meerdere ministeries. Het is een thema dat zowel op rijksniveau als op decentraal niveau speelt. Er zijn op verschillende plekken enige kwantitatieve data te vinden, maar hieruit kan de kwaliteit van de kinder- en jongerenparticipatie niet worden opgemaakt. Er zijn geen cijfers bekend over hoeveel van de uitkomsten van kinder- en jongerenraden consequent worden meegenomen in openbare beleidsvorming. Ook zijn er geen cijfers bekend van het aantal relevante professionals dat scholing zou moeten krijgen over het recht van kinderen om gehoord te worden en mee te mogen praten.

Daarom valt er weinig te zeggen over in hoeverre en hoeveel kinderen en jongeren in Nederland op een betekenisvolle en ethische manier de mogelijkheid krijgen om te participeren op thema’s die voor hen van belang zijn. Kinder- en jongerenparticipatie is nog niet expliciet gewaarborgd in de wet en het is daarom afhankelijk van gemeenten en overheid in hoeverre zij dit toepassen.

FOCUS

De mogelijkheid tot participatie, de kwaliteit van participatie en vormen van participatie op verschillende niveaus.

Definitie

Wat verstaan we onder kinder- en jongerenparticipatie?

Elk kind, dat in staat is zijn eigen mening te vormen, heeft het recht om vrijelijk zijn mening te uiten over alle aangelegenheden en beslissingen die het kind aangaan. Hierbij wordt aan de mening van het kind het nodige gewicht toegekend in overeenstemming met de leeftijd en mate van volwassenheid van het kind. Daarnaast heeft het kind het recht om gehoord te worden in gerechtelijke en/of administratieve procedures die het kind aangaan. Het is het recht van elk kind, zonder uitzondering (Artikel 12 van het VN-Kinderrechtenverdrag).

Kengetallen

Er zijn momenteel weinig officiële data beschikbaar over de mate van participatie van kinderen en jongeren. Wel hebben verschillende partijen die zich bezighouden met dit thema, data aangeleverd om een zo duidelijk mogelijk beeld te krijgen van de trends en de mate van participatie van kinderen en jongeren in Nederland.

Kinder- en jongerenparticipatie bij voorzieningen waar kinderen zelf deel van uitmaken

Kinderopvangcentra
Verschillende kinderopvangcentra werken met een kinderraad. Hier zijn geen cijfers van bekend.

Leerlingenraden
Cijfers over het aantal leerlingenraden op basisscholen zijn onbekend. Het hebben van een leerlingenraad op de basisschool is niet verplicht.

Ongeveer 350 leerlingenraden van middelbare scholen zijn lid van het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS). Dit betekent dat er minstens 350 leerlingenraden zijn, maar waarschijnlijk meer omdat niet elke leerlingenraad lid is bij LAKS. Het hebben van een leerlingenraad op de middelbare school is niet verplicht.

In de LAKS-monitor 2024, waaraan 48.172 leerlingen deelnamen, geeft 1 op de 3 leerlingen aan dat de school niets doet met zijn of haar mening. Slechts 12% van de leerlingen geeft aan dat hun mening wordt gevraagd over de lessen op school. 55% van de leerlingen geeft aan dat ze weten waar ze moeten zijn als ze een klacht hebben.

Medezeggenschapsraden
In het primair en voortgezet onderwijs is het verplicht om een medezeggenschapsraad (MR) te hebben. De MR vertegenwoordigt de personeelsleden, ouders en leerlingen op school en heeft als belangrijke taak om met de schoolleiding mee te denken over het beleid van de schoolorganisatie. In het primair onderwijs zitten geen leerlingen in de MR, maar in het voortgezet onderwijs moet een kwart van de MR leerling zijn. Er zijn geen cijfers bekend van het aantal leerlingen dat deelneemt aan de MR.

Studentenraden
In Nederland bestaan 57 mbo-scholen. Op deze scholen is het verplicht om een studentenraad te hebben. De manier waarop mbo scholen dit vormgeven verschilt. Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs (JOB MBO) heeft geen cijfers hoeveel jongeren betrokken zijn bij de studentenraden.

Volgens de Landelijke Studentenvakbond (LSVB) zijn er in Nederland 12 studentenraden. Hoeveel jongeren hierbij betrokken zijn is niet bekend.

Sport en cultuur
Er zijn geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat gehoord wordt in verenigingen van sport en cultuur waar kinderen en jongeren zelf deel van uitmaken.

Overig
Er zijn ook geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat gehoord wordt in bibliotheken, organisaties, ziekenhuizen, bedrijven en andere instanties waar kinderen en jongeren zelf deel van uitmaken.

Gemeentelijk beleid
Bij de Nationale Jeugdraad (NJR) zijn op dit moment rond de 70 lokale jongereninitiatieven en jongerenraden in beeld. Daarnaast bestaan er verschillende organisaties en initiatieven die de mate van kinder- en jongerenparticipatie in gemeenten in Nederland vergroten zoals Speaking Minds, Adviesvangers, ABC-methode, de Kleine Ambassade, Raaz en Tienskip. Onderstaande figuur laat zien dat er grote verschillen per provincie zijn. Verschillende gemeenten in Nederland hebben een eigen kinderraad, jongerenraad of andere vorm van kinder- en jongerenparticipatie maar daar zijn geen cijfers van bekend.

Figuur 1. Aantal kinder- en jongerenparticipatie initiatieven per provincie 2022-2023

Bron: NJR, Speaking Minds, kinderburgemeesters.nl, Adviesvangers

Provinciaal beleid
Bij het Provinciaal Jeugddebat (onderdeel van het Nationaal Jeugddebat van de Nationale Jeugdraad) kunnen jongeren tussen de 12 en 18 jaar aan politici vertellen wat zij denken, of welke oplossingen voor problemen in de samenleving zij zien. Ieder jaar reizen er jongeren af naar de provinciehuizen om daar de zetels van politici in te nemen en hun stem te laten horen. In de editie 2023/2024 deden 456 jongeren mee aan de Provinciale Jeugddebatten.

Landelijk beleid
Bij het Nationaal Jeugddebat van de Nationale Jeugdraad nemen jongeren van 12 tot 18 jaar plaats op de blauwe stoeltjes in de Tweede Kamer. Samen met hun ‘fractie’ gaan zij in debat met Tweede Kamerleden en presenteren ze hun ideeën voor een maatschappelijk probleem dat jongeren aangaat. Het doel hiervan is dat politici de stem van jongeren te horen krijgen en ook echt iets met hun voorstellen gaan doen. In 2023 deden er 122 jongeren mee aan het Nationaal Jeugddebat.

Scholierenverkiezingen
ProDemos organiseerde tijdens de Tweede Kamerverkiezingen 2023 de landelijke Scholierenverkiezingen. Dit zijn schaduwverkiezingen voor het middelbaar onderwijs en mbo. 397 scholen hebben zich aangemeld. In totaal hebben 143.991 kinderen uit heel Nederland hun stem uitgebracht.

Politieke jongerenorganisaties
Bijna iedere politieke partij heeft een politieke jongerenorganisatie. Iedere persoon tussen de 14 en 27 jaar kan lid worden. Er zijn geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat actief is in een politieke jongerenorganisatie.

Jongerenvertegenwoordigers
De acht jongerenvertegenwoordigers van Nationale Jeugdraad trekken samen met hun werkgroep het hele land door om van kinderen en jongeren te horen wat zij belangrijk vinden. De input namen zij in 2023 mee naar 18 conferenties in binnen- en buitenland om beleid te beïnvloeden op de thema’s: Europese Zaken, Mensenrechten en Veiligheid, Duurzame Ontwikkeling en Biodiversiteit en Voedsel. In 2023 bereikten de jongerenvertegenwoordigers samen met de 37 jonge vrijwilligers in hun werkgroepen bijna 7.000 jongeren, door middel van gastlessen, workshops, jongerencafés, educatieve wandelingen en praatdiners. Zij werkten samen met 5 ministeries (VWS, BZ, LNV, EZK en IenW).

Kinderrechtenconferentie
Tijdens de kinderrechtenconferentie komen er jaarlijks kinderen uit groep 7 en 8 van verschillende basisscholen uit verschillende provincies bij elkaar om aanbevelingen te formuleren over kinderrechtenthema’s. In totaal waren 45 kinderen aanwezig op de landelijke conferentie, maar een bredere groep kinderen (namelijk de basisschoolklassen waar deze kinderen in zitten) is voorafgaand geïnformeerd en geconsulteerd.

Maatschappelijke Diensttijd
Tijdens de Maatschappelijke Diensttijd (MDT) zetten jongeren tussen de 12 en 30 jaar zich vrijwillig in voor een ander. Hierbij kunnen ze hun talenten ontdekken en ontmoeten ze andere mensen. Het aantal geregistreerde deelnemers onder 18 jaar in 2023 was 17.649. Dit komt overeen met ongeveer 56% van het totaal aantal geregistreerde deelnemers in dat jaar.

Alliantie Kinderarmoede
Onderstaande figuur laat zien dat het aantal partners van de Alliantie Kinderarmoede, dat kinderen en jongeren betrekt bij de vormgeving van het armoedebeleid, in de afgelopen jaren licht gestegen is.

Figuur 2. Aantal partners van de Alliantie Kinderarmoede, dat kinderen en jongeren betrekt bij vormgeving van armoedebeleid

Bron: Alliantie Kinderarmoede

Participatie in Jeugdzorg
Er zijn voor zover bekend 13 organisaties die zich op landelijk niveau bezig houden met kinder- en jongerenparticipatie in de jeugdzorg.Dit zijn organisaties als Expex, Jeugdwelzijnsberaad, MIND Young en Team Kim. Daarnaast zijn er ook organisaties die zich op regionaal niveau bezig houden met kinder- en jongerenparticipatie in de
jeugdhulp.JONG doet mee! is bijvoorbeeld een platform van jongerenraden van de gespecialiseerde zorg, dak- en thuisloze jongeren in Haaglanden. En het JongerenNetwerk Gelderland is een initiatief van een vijftal jongeren met ervaring in de jeugdhulp en werkzaam in verschillende gemeenten in de Achterhoek. De provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Gelderland hebben de meeste initiatieven om kinder- en jongeren in de jeugdzorg te laten participeren.

Hervormingsagenda Jeugd
Om de mening van kinderen en jongeren in de implementatie van de Hervormingsagenda Jeugd mee te nemen zijn jongerenconsultaties gehouden door middel van dialoogsessies en een vragenlijst. Deze vragenlijst is in totaal 574 keer ingevuld. Van de respondenten was 23% tussen de 12 en 17 jaar. Aan de dialoogsessies hebben in totaal 73 jongeren meegedaan in de leeftijd 13 tot 29 jaar.

Jongerenmilieuraad
Sinds 2020 denkt de Jongerenmilieuraad (JMR) structureel mee over het Nationaal Milieuprogramma. Zij zorgen voor toekomstbestendig beleid via de generatietoets.
Ze haalden de mening op van een grote en diverse groep jongeren via hun zelfgebouwde jongerenparticipatietool MijnMilieuMening waaraan 520 jongeren onder 18 jaar hebben meegedaan.

Jongerentop EZK

Eind 2023 heeft het ministerie van Economische Zaken dialoogsessies voor jongeren van 12 tot 27 jaar georganiseerd om erachter te komen wat jongeren in Groningen en Noord-Drenthe belangrijk vinden voor hun toekomst in de regio. Er deden in totaal 80 jongeren mee. Ongeveer 25 personen waren jonger dan 18 jaar.

Onderzoek aardbevingsgebied
De Rijksuniversiteit Groningen voert een onderzoek uit om beter inzicht te krijgen in de behoefte van jongeren in het aardbevingsgebied rondom het thema participatie. Hierbij zijn tot nu toe zes jongerenonderzoekers betrokken (5 personen onder 18 jaar). Tijdens de pilotfase in 2023 hebben deze jongeren meegeschreven aan de onderzoeksopzet. Het onderzoek zal vier jaar duren.

Hoorrecht kinderen in gerechtelijke of administratieve procedures
Op dit moment zijn er geen cijfers bekend van het aantal kinderen dat een verzoek op hoorrecht heeft ingediend en hoeveel daarvan door rechters gehonoreerd is.

Kindgesprek
De rechter kan in alle zaken waar een kind bij betrokken is (ongeacht leeftijd) een kindgesprek voorstellen. Kinderen tussen de 12 en 18 jaar oud worden standaard uitgenodigd voor een kindgesprek (alleen bij alimentatiezaken gebeurt dit vanaf 16 jaar). Bij kinderen jonger dan 12 jaar vindt er alleen een kindgesprek plaats als een rechter dat beslist. Op dit moment zijn er geen cijfers bekend van het aantal kindgesprekken dat heeft plaatsgevonden.

BES-eilanden
Op de BES-eilanden zijn nog geen data beschikbaar van kinder- en jongerenparticipatie.

Aanbevelingen VN-Kinderrechtencomité

Aanbeveling 17a. Schaf maximumleeftijden helemaal af voor het recht van kinderen om hun mening te geven over alle onderwerpen die hen aangaan en zorg ervoor dat alle kinderen, ook kinderen onder de 12 jaar, hun mening kunnen geven en gehoord worden bij alle beslissingen die hen aangaan, ook in de rechtbank en in civiele procedures.

Aanbeveling 17b. Ga door met het verbeteren van maatregelen die de betekenisvolle en bevoegde deelname van alle kinderen bevorderen, inclusief kinderen in achtergestelde omstandigheden, binnen het gezin, in de gemeenschap, op scholen en bij beleidsontwikkeling op gemeenteniveau en nationaal niveau, bijvoorbeeld door het ontwikkelen van pakketten met materialen om kinderen te raadplegen over nationale beleidszaken en door ervoor te zorgen dat de uitkomsten van kinderraden consequent worden meegenomen in openbare besluitvorming.

Aanbeveling 17c. Zorg ervoor dat alle relevante professionals, inclusief docenten en jeugdzorgprofessionals, die met en voor kinderen werken regelmatig adequate scholing krijgen over het recht van het kind om gehoord te worden en het recht dat er met zijn of haar mening rekening wordt gehouden passend bij de leeftijd en de mate van volwassenheid van het kind.

Cijfermatige ontwikkelingen

Aanbeveling 17b. Ga door met het verbeteren van maatregelen die deelname van kinderen bevorderen

Aantal leerlingen die stemden tijden de scholierenverkiezingen gestegen
Voor de 30ste editie van de landelijke scholierenverkiezingen bracht een recordaantal van 143.991 scholieren op 397 scholen hun stem uit.

Kinderen mogen vaker meebeslissen over gemeentelijk armoedebeleid
Over het algemeen worden kinderen ongeveer even vaak als vorig jaar betrokken bij gemeentelijk armoedebeleid: 17% in 2023 en 16% in 2022. Wel mogen kinderen opvallend vaker daadwerkelijk meebeslissen: 38% in 2023 ten opzichte van 13% in 2022.

Aantal initiatieven van kinder- en jongerenparticipatie licht gedaald
In 2023 is het aantal bij ons bekende initiatieven van kinder- en jongerenparticipatie per provincie iets gedaald. De provincies Gelderland, Limburg en Noord-Brabant hebben in 2023 minder initiatieven gehad dan het jaar ervoor. De aantallen komen voort uit gegevens die wij zelf bij verschillende kinder- en jongerenparticipatieprojecten hebben opgevraagd.

Beleidsbeschrijvingen

Aanbeveling 17b. Ga door met het verbeteren van maatregelen die deelname van kinderen bevorderen

Motie Van der Graaf
In oktober 2023 is in de Tweede Kamer de motie Van der Graaf aangenomen bij de behandeling van Wetsvoorstel versterking participatie op decentraal niveau. Dit wil de betrokkenheid van inwoners bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van beleid in Caribisch Nederland versterken. Ook wordt het uitdaagrecht, als specifieke vorm van participatie, wettelijk verankerd. Met het uitdaagrecht kunnen inwoners hun overheid uitdagen om de uitvoering van een taak over te nemen zoals het beheer of onderhoud van een park of buurthuis. Ter uitwerking van deze motie werkt de Nationale Jeugdraad (NJR) met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) aan een handreiking jongerenparticipatie op lokaal niveau.

Nationaal Plan Kindergarantie
Voor zover bekend zijn kinderen niet betrokken bij het vormgeven van beleid en de verdere opvolging van de Kindergarantie.

Monitor burgerparticipatie
Voor zover bekend is de monitor burgerparticipatie nog niet gelanceerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken. Daarin zullen voorbeelden en ervaringen van overheden met het betrekken van inwoners in kaart worden gebracht.

Aanbeveling 17c. Zorg ervoor dat alle jeugdprofessionals regelmatig scholing krijgen

Richtlijnen jeugdprofessionals
In opdracht van het Nederlands Jeugdinstituut werden er richtlijnen ontwikkeld voor jeugdprofessionals, in samenwerking met het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO), Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW) en een vertegenwoordiging van jongeren en ouders.

Laatste ontwikkelingen

Wetsvoorstel Versterking positie ouders en leerlingen in het passend onderwijs
Op 23 april 2024 is het wetsvoorstel Versterking positie ouders en leerlingen in het passend onderwijs door de Tweede Kamer aangenomen. Het regelt dat leerlingen van alle leeftijden hun mening mogen geven over de ondersteuning die zij krijgen en dat de informatie over passend onderwijs en de ondersteuningsmogelijkheden binnen de school en het samenwerkingsverband toegankelijker wordt voor ouders en leerlingen. Dit hoorrecht is specifiek gericht op leerlingen met een opgesteld ontwikkelingsperspectief en niet op alle leerlingen in het onderwijs. Bij het wetsvoorstel is onder meer een amendement aangenomen over een inspraakmogelijkheid van leerlingen op het ondersteuningsaanbod.

Lancering Nationale Jeugdstrategie
Op 17 mei 2024 is de Nationale Jeugdstrategie gelanceerd. De Nationale Jeugdstrategie is een langetermijnvisie op thema’s die voor jongeren tussen de 12 en 29 jaar belangrijk zijn. Er worden ook afspraken in meegenomen over de manier waarop jongeren duurzaam en structureel betrokken worden bij het maken van beleid.

Hoofdlijnenakkoord mei 2024

Afschaffen Maatschappelijke Diensttijd
In het voorlopige akkoord is opgenomen dat de beschikbare overheidsmiddelen voor Maatschappelijke Diensttijd de komende jaren worden verminderd tot nul.

Bezuiniging op subsidie voor participatie en medezeggenschap
In het voorlopige akkoord is opgenomen dat de subsidies voor participatie en medezeggenschap verlaagd worden met 1 miljard euro. Het gaat hierbij om subsidiebudgetten waarvan de effectiviteit en doelmatigheid vaak niet of onvoldoende bewezen zijn. Voorbeelden zijn subsidies voor gezonde leefstijl, inclusiviteit, participatie en medezeggenschap.

Motie hoorrecht
Op 25 juni 2024 is een motie aangenomen in de Tweede Kamer waarin wordt verzocht te onderzoeken hoeveel kinderen onder de 12 jaar op dit moment al worden gehoord en wat de ervaringen hiermee zijn. Hierover moet het ministerie van Justitie en Veiligheid in het najaar de Tweede Kamer informeren. In het onderzoek zal ook het aantal 12+ kinderen dat op dit moment gehoord is, meegenomen worden.

X

Download hier Kinderrechten in Beweging