Wat verstaan we onder kinderhandel en seksuele uitbuiting?

Kinderhandel is het rekruteren, vervoeren, overbrengen, huisvesten en ontvangen van een kind door anderen met als doel het kind uit te buiten, zoals in de prostitutie, bedelarij, of kinderarbeid. Seksuele uitbuiting is een belangrijk doeleinde van kinderhandel.

Minderjarige slachtoffers van uitbuiting in Nederland

Figuur 1. Aantal bij CoMensha gemelde minderjarige slachtoffers van uitbuiting per vorm van mensenhandel in de periode 2018-2022Met een melding wordt het door een professional bij CoMensha aanmelden van een (vermoedelijk) slachtoffer van mensenhandel ter registratie bedoeld.

Bron: Nationaal Rapporteur, Slachtoffers mensenhandel in beeld bij CoMensha 2017-2021 en uitvraag Nationaal Rapporteur maart 2023

Figuur 1 toont een lichte daling in het aantal gemelde minderjarige slachtoffers van uitbuiting in 2022 vergeleken met 2021. Dit komt voornamelijk door een afname van binnenlandse seksuele uitbuiting. Het percentage minderjarige slachtoffers van binnenlandse seksuele uitbuiting daalde van 27% in 2021 naar 22% in 2022. Er was echter een stijging in meldingen van minderjarige slachtoffers van criminele uitbuiting.
Van 2017 tot 2021 registreerde de politie jaarlijks minder dan 10 meldingen van seksuele uitbuiting van kinderen in de prostitutie, met in totaal elf meldingen in vijf jaar.Cijfers kleiner dan 10 worden op dit thema niet exact gedeeld in verband met de vertrouwelijkheid en mogelijke herleidbaarheid van de informatie. Gegevens over 2023 zijn nog niet beschikbaar.

Het werkelijke aantal slachtoffers ligt echter veel hoger: de nationaal rapporteur schatte in 2019 dat slechts 2 tot 3% van de Nederlandse minderjarige slachtoffers van seksuele uitbuiting in beeld is.

Op de BES-eilanden zijn in 2023 geen minderjarige slachtoffers (al dan niet met een Nederlandse nationaliteit) van uitbuiting of seksuele uitbuiting geregistreerd of aangemeld bij het Korps Politie Caribisch Nederland, bureau Slachtofferhulp, het Openbaar Ministerie en de ketencoördinator van de vreemdelingenketen.Bron: Navraag Ministerie Justitie en Veiligheid, 3 juli 2024 De Nationaal rapporteur Mensenhandel en Seksueel geweld tegen kinderen heeft in dit gebied geen mandaat.

Figuur 2. Aantal (mogelijke) minderjarige slachtoffers van seksuele uitbuiting

Bron: CKM, in Slachtoffermonitor seksueel geweld tegen kinderen 2017-2021 en Onzichtbare slachtoffers van mensenhandel 2022

In 2022 registreerde de anonieme hulplijn Chat met Fier 83 (mogelijke) minderjarige slachtoffers van seksuele uitbuiting. In totaal kwamen 210 bezoekers op de chat om te praten over seksuele uitbuiting. Het jongste slachtoffer was jonger dan 12 jaar. Bijna 40% van de 210 slachtoffers was minderjarig en 19,1% was 15 jaar of jonger. Data over 2023 zijn nog niet beschikbaar.

De daling van het aantal slachtoffers tussen 2019 en 2022 is mogelijk te verklaren door het ontbreken van bewustwordingscampagnes rondom Chat met Fier in 2022, en het groeiende aantal online hulpaanbieders waardoor slachtoffers niet op één plek in beeld komen. Het CKM benadrukt dat de daling niet betekent dat er minder (minderjarige) slachtoffers van mensenhandel in Nederland zijn.

Beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik

Figuur 3. Jaarlijkse meldingen van beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik bij TBKK per jaar in de periode 2018-2022

Bron: Nationale Politie, Monitor Seksueel geweld tegen kinderen 2018-2022

Het aantal meldingen van beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik bij het Team Bestrijding Kinderpornografie en Kindersekstoerisme (TBKK) is de afgelopen jaren sterk toegenomen, met een verdubbeling in 2022 ten opzichte van 2020. Dit komt waarschijnlijk door betere identificatietechnieken en betekent niet noodzakelijk dat er meer misbruikmateriaal online staat. Data over 2023 zijn nog niet beschikbaar.

In 2023 verwerkte het Meldpunt Kinderporno van Offlimits 255.563 meldingen van beeldmateriaal van seksueel misbruik van kinderen (tegenover 144.058 in 2022). Hiervan kwamen 165.022 meldingen uit Nederland. Dit leidde tot de analyse van 535.802 URL’s, een stijging van 35% ten opzichte van 2022. Volgens Offlimits is het lastig conclusies te verbinden aan deze stijging omdat het aantal verwerkte meldingen jaarlijks kan fluctueren door tal van oorzaken. 268.912 URL’s bevatten illegaal materiaal. In 2023 werd 66,57% van het strafbare materiaal, in Nederland gehost. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 63% in 2022.

Internet Watch Foundation meldde dat het aandeel van wereldwijd gehost kindermisbruikmateriaal in Nederland stabiel bleef: 32% van de URL’s in 2022 (82.605 URL’s) en 33% in 2023 (91.572 URL’s).

Aanbeveling 19a. Ontwikkel de regelgeving en het veiligheidsbeleid verder om de rechten en veiligheid van kinderen in de digitale omgeving te beschermen.

Aanbeveling 19b. Zorg dat wetten inzake toegang tot informatie en de digitale omgeving het recht van kinderen op privacy respecteren, kinderen tegen schadelijke inhoud en materialen en online risico’s beschermen en voor effectieve methodes zorgen om daders te vervolgen, ook als het gaat om extraterritoriale jurisdictie.

Aanbeveling 39a. Geef speciale verblijfsvergunningen uit voor alle kinderen die vermeend slachtoffer zijn van mensenhandel, ongeacht gerelateerde strafrechtelijke onderzoeken, en zorg voor genoeg personeel en technische en financiële middelen als ook coördinatie tussen autoriteiten die zich bezighouden met de bescherming van kinderen die slachtoffer zijn van mensenhandel op alle niveaus.

Aanbeveling 39b. Ontwikkel een systeem voor het monitoren en evalueren van de implementatie van het programma Samen tegen mensenhandel gebaseerd op een helder overzicht van meetbare resultaten en indicatoren.

Aanbeveling 39c. Zorg dat alle gemeenten strategieën of actieplannen hebben ontwikkeld voor het voorkomen en aanpakken van kinderhandel, inclusief voor online seksuele uitbuiting en criminele uitbuiting door loverboys (mensenhandelaren).

Aanbeveling 42. Voorkom online handel die seksuele uitbuiting van kinderen en kindermisbruik beoogt en pak dit aan, onder andere als volgt:
(i) zorg ervoor dat in nationale wetgeving en beleid alle vormen van kinderhandel en seksuele uitbuiting van kinderen die zijn gepleegd of gefaciliteerd via informatie- en communicatietechnologie (ICT) adequaat zijn opgenomen;
(ii) voer specifieke online analyses, onderzoeken en monitoring uit om beter inzicht te krijgen in online misdrijven en ontwikkel passende aanpakken;
(iii) zorg ervoor dat internetproviders online materialen die seksueel misbruik bevatten, controleren, blokkeren en onmiddellijk verwijderen;
(iv) integreer in de verplichte opleidingen voor politieagenten, advocaten, juristen en andere relevante professionals specifieke componenten met betrekking tot online misdrijven en online instrumenten om het traceren van slachtoffers en reddingsacties te faciliteren.

Aanbeveling 39a. Aantal (vermeende) buitenlandse slachtoffers van kinderhandel dat een speciale verblijfsvergunning krijgt   
Uit navraag bij het ministerie van Justitie en Veiligheid blijkt dat in 2023 minder dan 10 minderjarige slachtoffers van mensenhandel een B8/3-vergunning ontvingen.Bron: Navraag Ministerie Justitie en Veiligheid, 3 juli 2024. Cijfers kleiner dan 10 worden op dit thema niet exact gedeeld in verband met de vertrouwelijkheid en mogelijke herleidbaarheid van de informatie.

Data over minderjarige buitenlandse slachtoffers bij CoMensha in 2023 zijn nog niet beschikbaar. In 2022 werden bij CoMensha 10 minderjarige buitenlandse slachtoffers gemeld, van 3 is bekend dat zij de B8-bedenktijd aangeboden kregen en accepteerden. Of zij aangifte hebben gedaan of een verblijfsvergunning hebben ontvangen, is onbekend. Daarnaast zijn er bij CoMensha 12 minderjarigen aangemeld waarvan de nationaliteit onbekend is. Er is in deze gevallen geen informatie omtrent B8 bekend.Bron: Uitvraag CoMensha 2023

Aanbeveling 39c. Aantal gemeenten met strategieën en actieplannen op het voorkomen en aanpakken van kinderhandel

Figuur 4. Aantal gemeenten dat beschikt over beleid gericht op aanpak mensenhandel

Bron: Significant Public, Onderzoek aanpak mensenhandel in gemeenten 2023

Volgens het Interbestuurlijk Programma 2018 moesten alle gemeenten in 2022 beleid hebben om mensenhandel te voorkomen en aan te pakken. 66% van de gemeenten voert inmiddels dit beleid, bij 25% van de gemeenten is dit nog in ontwikkeling. Gebrek aan capaciteit en onvoldoende kennis over mensenhandel zijn belemmeringen bij het formuleren van lokaal beleid.

Niet alle actieplannen bevatten specifieke maatregelen tegen kinderhandel. Volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) besteedt 70% van de gemeenten aandacht aan ‘kwetsbare groepen’ maar het is onbekend hoeveel gemeenten kinderen expliciet hebben opgenomen in deze plannen. Sinds begin 2023 is er geen nieuwe informatie beschikbaar.

Aanbeveling 42b(iii). Hoeveelheid materiaal van kindermisbruik dat verwijderd is door Nederlandse internetproviders
Volgens Offlimits geeft het overgrote deel van de hostingpartijen snel gehoor aan verwijderverzoeken. Enkele hostingpartijen geven echter niet of nauwelijks gehoor aan dergelijke verzoeken, of zij uploaden de afbeeldingen stelselmatig opnieuw vanuit een ander land of op een website met een andere URL.

Aanbeveling 39a. Speciale verblijfsvergunningen voor vermeende minderjarige slachtoffers
In mei 2023 is een tijdelijke beleidswijziging ingevoerd zodat alle vermoedelijke slachtoffers van mensenhandel bedenktijd krijgen aangeboden. Een evaluatie door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) van september 2023, constateert dat de bescherming van slachtoffers is afgenomen door de wijziging van de B8/3-regeling in 2019. Op basis van deze evaluatie en aanbevelingen van o.a. GRETA, zal in 2024 binnen het programma Samen tegen mensenhandel worden verkend of de vaststelling van slachtofferschap losgekoppeld kan worden van het strafrechtelijk onderzoek.

Aanbeveling 39a. Aanwezigheid van coördinatie tussen autoriteiten en
Aanbeveling 39b. Monitoren en evalueren programma Samen tegen mensenhandel

Ontwikkeling nieuw programma Samen tegen Mensenhandel
In december 2023 werd het nieuwe programma Samen tegen Mensenhandel besproken in de Tweede Kamer, waarbij een motie werd aangenomen om het actieplan fundamenteel te herzien. Deze motie benadrukte dat onderwerpen zoals bescherming van minderjarigen, criminele uitbuiting, opvang van slachtoffers en technologie onvoldoende waren
opgenomen. In februari 2024 gaf de staatssecretaris een update met mogelijke aanvullende acties, die momenteel verder worden uitgewerkt met
samenwerkingspartners. Het programmavoorstel bevat een hoofdstuk gewijd aan het monitoren van doelen, acties en resultaten.

Onderzoek landelijke aansturing en coördinatie mensenhandel
Naar aanleiding van  de motie van Kamerlid Mutluer zal de regering onderzoek doen naar hoe een landelijke aansturing en coördinatie van mensenhandel kan worden bewerkstelligd en welke meerwaarde een nationaal coördinator mensenhandel daarbij kan hebben.

Aanbeveling 19a., 19b. en 42(i). Regelgeving en beleid rondom de rechten en veiligheid van kinderen online, inclusief alle vormen van kinderhandel en seksuele uitbuiting

Aanpak verwijderen strafbaar en onrechtmatig materiaal
De regering gaat uit van zelfregulering tussen overheden, internetaanbieders, hostingbedrijven en andere tussenpersonen, zoals door de gedragscode Notice-and-Takedown. Het ministerie van Justitie en Veiligheid financiert een pilot van Helpwanted om te onderzoeken of er behoefte is aan een laagdrempelige meldvoorziening voor onrechtmatige content online, in aanvulling op huidige voorzieningen.

De Europese Digital Services Act (DSA)
Per 17 februari 2024 is de DSA van kracht, waardoor online platformen verplicht zijn gebruikers te beschermen tegen desinformatie, oplichting en kindermisbruik. De uitvoering van de DSA is in Nederland nog niet volledig mogelijk omdat de uitvoeringswet nog niet is aangenomen.

Nieuwe Wet seksuele misdrijven
Op 19 maart 2024 stemde de Eerste Kamer in met de Wet seksuele misdrijven. De wet zal op 1 juli 2024 ingaan. Deze wet maakt meer vormen van seksueel overschrijdend gedrag strafbaar, ook online. Hieronder vallen sexchatting met kinderen onder de 16 jaar en seksueel geweld zonder fysiek contact. De definitie van materiaal van kindermisbruik wordt aangepast om het livestreamen van seksueel kindermisbruik op bestelling te verbieden.

Wetsvoorstel Wet bestuursrechtelijke aanpak online kinderpornografisch materiaal
De Autoriteit online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal (ATKM) heeft als doel het handhaven van het verbod op het verspreiden van misbruikmateriaal, onder andere door het opleggen van een dwangsom of een bestuurlijke boete aan aanbieders van communicatiediensten. Het wetsvoorstel dat bestuursrechtelijk optreden door het ATKM mogelijk maakt, is nog in ontwikkeling.

EU Wetsvoorstel ter voorkoming en bestrijding van seksueel misbruik van kinderen
Dit voorstel geeft een rechtskader voor de preventie en bestrijding van online seksueel misbruik van kinderen en wordt momenteel behandeld. De regering steunt het uitgangspunt dat zowel Europese overheden als aanbieders van hostingdiensten en communicatiediensten, verantwoordelijkheden hebben in de bestrijding van online kindermisbruik. Het kabinet heeft in de onderhandelingen aangegeven dat Nederland geen steun geeft aan voorstellen die end-to-end encryptie onmogelijk maken of het detecteren van grooming door niet-opsporingsinstanties toestaan.

Aanbeveling 42(ii). Analyses, onderzoek en een passende aanpak omtrent online misdrijven

Online opsporing mensenhandel
In het hoofdstuk Mensenhandel van de Veiligheidsagenda 2023-2026 staat doorontwikkeling van digitale opsporing als doelstelling.  Er is binnen elke politie-eenheid minimaal één digitaal specialist toegevoegd voor de aanpak van mensenhandel. De nieuwe Wet seksuele misdrijven geeft daarnaast verdere handvatten voor het gebruik van webcrawlers voor opsporing.

Doorontwikkeling Landelijk Coördinatiepunt Online Mensenhandelsignalen (LCOM)
Het LCOM is opgericht om online signalen van mensenhandel te monitoren en duiden via landelijke innovatieve projecten. In 2023 zijn alle politie-eenheden hierbij aangesloten.

Barrièremodel downloaders online seksueel kindermisbruik
Het afgelopen jaar is in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid een barrièremodel ontwikkeld, toegespitst op downloaders van beeldmateriaal van online seksueel kindermisbruik. Een barrièremodel ter voorkoming van transnationaal seksueel kindermisbruik is in ontwikkeling.

Opzet en uitrol online opsporingsstrategie
In 2022 is een impactanalyse toegezegd rondom het ontwikkelen van digitale opsporingsstrategieën ter bescherming van slachtoffers van online misbruik, uitgevoerd door de politie en het Openbaar Ministerie. Van deze analyse zijn in 2023 geen resultaten gevonden.

Aanbeveling 42(iv). Verplichte opleidingen voor professionals m.b.t. online misdrijven en instrumenten
Het trainingsaanbod met betrekking tot online misdrijven en online instrumenten is momenteel niet verplicht voor de groepen professionals die genoemd zijn in de aanbevelingen. Dit is niet verbeterd ten opzichte van vorig jaar.

Nieuwe Europese richtlijn mensenhandel
In april 2024 keurde het Europarlement aanpassingen in de nieuwe EU Mensenhandelrichtlijn goed. De richtlijn presenteert onder andere een uitbreiding van de definitie van uitbuiting waar nu ook gedwongen huwelijken, illegale adoptie en uitbuiting van draagmoederschap onder vallen. En er is een verplichting voor lidstaten om een nationaal verwijsmechanisme voor slachtoffers in te richten.

Wetsvoorstel bestuursrechtelijke aanpak online kinderpornografisch materiaal
Op 21 mei 2024 is het wetsvoorstel dat bestuursrechtelijk optreden mogelijk maakt, aangenomen door de Tweede Kamer en op 4 juni 2024 door de Eerste Kamer.

Ontwikkeling plan Samen tegen Mensenhandel
Op 17 juni 2024 is het nieuwe Actieplan Samen tegen Mensenhandel na akkoord van de ministerraad naar de Tweede Kamer gestuurd. Het vernieuwde plan heeft een actielijn op minderjarigen.

EU Wetsvoorstel ter voorkoming en bestrijding van seksueel misbruik van kinderen
Op 9 september 2024 hebben de lidstaten van de EU, waaronder Nederland, van het Hongaarse voorzitterschap een compromisvoorstel ontvangen van het EU Wetsvoorstel ter voorkoming en bestrijding van seksueel misbruik van kinderen. Op 1 oktober 2024 stelt minister van Justitie en Veiligheid dat de impact van de voorgestelde maatregelen onvoldoende duidelijk is. Het kabinet zal zich daarom onthouden van het innemen van een positie over het compromisvoorstel en dit actief kenbaar te maken. Daarmee wordt Nederland gerekend tot de landen die de algemene oriëntatie niet steunen.