Wat verstaan we onder kinderhandel en seksuele uitbuiting?

Kinderhandel is het rekruteren, vervoeren, overbrengen, huisvesten en ontvangen van een kind door anderen met als doel het kind uit te buiten, zoals in de prostitutie, bedelarij, of kinderarbeid. Seksuele uitbuiting is een belangrijk doeleinde van kinderhandel. (Kinderrechten.nl)

Aantal minderjarige slachtoffers van uitbuiting in Nederland

Figuur 1. Aantal bij CoMensha gemelde minderjarige slachtoffers van uitbuiting per vorm van mensenhandel in de periode 2017-2021

Bron: Nationaal Rapporteur, Slachtoffers mensenhandel in beeld bij CoMensha 2017-2021 en uitvraag Nationaal Rapporteur maart / september 2023

Figuur 1 laat zien dat het totale aantal gemelde minderjarige slachtoffers van uitbuiting iets is afgenomen in 2022 ten opzichte van 2021. Dit is voornamelijk te wijten aan een afname van het aantal gemelde slachtoffers van binnenlandse seksuele uitbuiting. Het percentage van het aantal binnenlandse slachtoffers van seksuele uitbuiting dat minderjarig was, is in 2022 afgenomen (22% in 2022 en 27% in 2021).  Er is een toename in het aantal meldingen van minderjarige slachtoffers van criminele uitbuiting.

Tussen 2017 en 2021 werden elk jaar minder dan 10 meldingen van seksuele uitbuiting van kinderen in de prostitutie geregistreerd bij de politie.Cijfers kleiner dan 10 worden op dit thema niet exact gedeeld in verband met de vertrouwelijkheid en mogelijke herleidbaarheid van de informatie In totaal werden in deze vijf jaar elf meldingen geregistreerd. Nationaal Rapporteur, Slachtoffermonitor seksueel geweld tegen kinderen 2017-2021. Het geschatte aantal minderjarige slachtoffers van (seksuele) uitbuiting ligt vele malen hoger dan het aantal meldingen. Nationaal Rapporteur, Slachtoffers mensenhandel in beeld bij CoMensha 2017-2021.

Op de BES eilanden heeft in 2022 geen enkele uitvoeringsorganisatie in Caribisch Nederland minderjarige slachtoffers van uitbuiting of seksuele uitbuiting (al dan niet met een Nederlandse nationaliteit) geregistreerd of aangemeld. Uitvraag Ministerie Justitie en Veiligheid, 9 september 2023.

Op basis van politieregistraties blijkt dat de helft (50%) van de minderjarige slachtoffers van mensenhandel tussen 2010 en 2020 binnen 5 jaar opnieuw slachtoffer werd van een delict. Nationaal Rapporteur, Slachtoffermonitor Mensenhandel 2016-2020.

Figuur 2. Aantal (mogelijke) minderjarige slachtoffers van seksuele uitbuiting

Bron: CKM, in Slachtoffermonitor seksueel geweld tegen kinderen 2017-2021 https://www.nationaalrapporteur.nl/publicaties/rapporten/2022/11/08/slachtoffermonitor-seksueel-geweld-tegen-kinderen. en CKM, Onzichtbare slachtoffers van mensenhandel 2022. https://www.hetckm.nl/wp-content/uploads/2023/09/CKM-Onzichtbare-slachtoffers-van-mensenhandel.pdf

De anonieme hulplijn Chat met Fier registreerde in 2022 83 (mogelijke) minderjarige slachtoffers van seksuele uitbuiting. Van de 210 slachtoffers van seksuele uitbuiting die werden besproken op de chat, was het jongste slachtoffer jonger dan 12 jaar. Bijna 40% van de slachtoffers was minderjarig en 19,1 procent van de slachtoffers was zelfs 15 jaar of jonger. https://www.hetckm.nl/wp-content/uploads/2023/09/CKM-Onzichtbare-slachtoffers-van-mensenhandel.pdf

De daling van slachtoffers tussen 2019-2022 is mogelijk te verklaren door het gebrek aan (grootschalige) bewustwordingscampagnes rondom Chat met Fier in het jaar 2022, en het groeiende aantal online hulpaanbieders waardoor slachtoffers mogelijk daar in beeld zijn gekomen. Het CKM benadrukt dat de daling niet betekent dat er daadwerkelijk minder (minderjarige) slachtoffers van mensenhandel in Nederland zijn. https://www.nationaalrapporteur.nl/publicaties/rapporten/2022/11/08/slachtoffermonitor-seksueel-geweld-tegen-kinderen

Websites waarop kindermisbruik is te zien

In 2022 ontving Offlimits (voorheen het Expertisecentrum Online Kindermisbruik) 144.058 meldingen van beeldmateriaal van seksueel misbruik van kinderen. Hiervan kwamen 50.765 meldingen uit het Nederlandse netwerk. Op basis van deze meldingen zijn extra URL’s gevonden, waardoor er in totaal 397.770 URL’s zijn geanalyseerd door medewerkers van het Meldpunt Kinderporno. Van alle geanalyseerde meldingen bleken 88.596 meldingen illegaal materiaal te bevatten. In 2022 werd 63% van het strafbare materiaal in Nederland gehost. Dit is een daling ten opzichte van de 89% in 2021. EOKM Jaarverslag 2022

Internet Watch Foundation rapporteert dat in 2022 het aandeel URL’s met beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik dat in Nederland werd gehost, daalde met 9%. In 2021 werd 41% (102.676 URL’s) van de wereldwijde URLs in Nederland gehost en in 2022 was dit 32% (82.605 URL’s). https://annualreport2022.iwf.org.uk

19a. Ontwikkel de regelgeving en het veiligheidsbeleid verder om de rechten en veiligheid van kinderen in de digitale omgeving te beschermen

19b. Zorg dat wetten inzake toegang tot informatie en de digitale omgeving het recht van kinderen op privacy respecteren, kinderen tegen schadelijke inhoud en materialen en online risico’s beschermen en voor effectieve methodes zorgen om daders te vervolgen, ook als het gaat om extraterritoriale jurisdictie.

39a. Geef speciale verblijfsvergunningen uit voor alle kinderen die vermeend slachtoffer zijn van mensenhandel, ongeacht gerelateerde strafrechtelijke onderzoeken, en zorg voor genoeg personeel en technische en financiële middelen als ook coördinatie tussen autoriteiten die zich bezighouden met de bescherming van kinderen die slachtoffer zijn van mensenhandel op alle niveaus.

39b. Ontwikkel een systeem voor het monitoren en evalueren van de implementatie van het programma Samen tegen mensenhandel gebaseerd op een helder overzicht van meetbare resultaten en indicatoren.

39c. Zorg dat alle gemeenten strategieën of actieplannen hebben ontwikkeld voor het voorkomen en aanpakken van kinderhandel, inclusief voor online seksuele uitbuiting en criminele uitbuiting door loverboys (mensenhandelaren).

42. Voorkom online handel die seksuele uitbuiting van kinderen en kindermisbruik beoogt en pak dit aan, onder andere als volgt:

(i) zorg ervoor dat in nationale wetgeving en beleid alle vormen van kinderhandel en seksuele uitbuiting van kinderen die zijn gepleegd of gefaciliteerd via informatie- en communicatietechnologie (ICT) adequaat zijn opgenomen;

(ii) voer specifieke online analyses, onderzoeken en monitoring uit om beter inzicht te krijgen in online misdrijven en ontwikkel passende aanpakken;

(iii) zorg ervoor dat internetproviders online materialen die seksueel misbruik bevatten, controleren, blokkeren en onmiddellijk verwijderen;

(iv) integreer in de verplichte opleidingen voor politieagenten, advocaten, juristen en andere relevante professionals specifieke componenten met betrekking tot online misdrijven en online instrumenten om het traceren van slachtoffers en reddingsacties te faciliteren.

39a: Aantal (vermeende) buitenlandse slachtoffers van kinderhandel dat een speciale verblijfsvergunning krijgt

In 2022 zijn 10 minderjarige buitenlandse slachtoffers bij CoMensha aangemeld.

Van 3 van hen is bekend dat zij de B8-bedenktijd aangeboden hebben gekregen en geaccepteerd hebben. Bij CoMensha is niet bekend of zij ook aangifte hebben gedaan en of zij een verblijfsvergunning hebben ontvangen.

Daarnaast zijn er bij CoMensha 12 minderjarigen aangemeld waarvan de nationaliteit onbekend is. Er is in deze gevallen ook geen informatie omtrent B8 bekend. Uitvraag CoMensha 2023

39c: Aantal gemeenten met strategieën en actieplannen op het voorkomen en aanpakken van kinderhandel

[1] Uitvraag Nationaal Rapporteur, maart 2023.

^[2] Uitvraag ministerie van Justitie en Veiligheid 14 september 2023. Cijfers kleiner dan 10 worden op dit thema niet exact gedeeld in verband met de vertrouwelijkheid en mogelijke herleidbaarheid van de informatie

Figuur 3. Aantal gemeenten dat beschikt over beleid gericht op aanpak mensenhandel Significant Public / VNG, Onderzoek Aanpak Mensenhandel in Gemeenten 2023.

Alle gemeenten moeten volgens het interbestuurlijk programma 2018 in 2022 beleid hebben op het voorkomen en aanpakken van mensenhandel. Het merendeel van de gemeenten (66%) voert inmiddels beleid gericht op de preventie van mensenhandel, 25% van de gemeenten geeft aan dat dit beleid nog in ontwikkeling is. Gebrek aan capaciteit en onvoldoende kennis over mensenhandel zijn belemmeringen bij het formuleren van lokaal beleid.

Niet al het gemeentelijke beleid bevat een specifieke aanpak rondom kinderhandel. Onderzoek van VNG beschrijft dat 70% van de gemeenten met beleid aandacht heeft voor ‘kwetsbare groepen’ in het beleid tegen mensenhandel. De meest genoemde kwetsbare groepen zijn hierbij jeugd en arbeidsmigranten. Het is niet bekend hoeveel gemeenten kinderen hebben opgenomen in hun beleid. Significant Public / VNG, Onderzoek Aanpak Mensenhandel in Gemeenten 2023.

42 (iii): Hoeveelheid materiaal van kindermisbruik dat verwijderd is door Nederlandse internetproviders

Volgens Offlimits is nagenoeg al het illegale, in Nederland gehoste, materiaal van kindermisbruik (95-100%) dat is gemeld bij het Meldpunt Kinderporno in de afgelopen jaren door Nederlandse internethosters verwijderd. Het resterende percentage (0-5%) is niet verwijderd of verhuisd naar buitenlandse internethosters waardoor er geen zicht meer op is.

39a: Speciale verblijfsvergunningen voor vermeende minderjarige slachtoffers

• Aanpassing vreemdelingencirculaire. Het ministerie van Justitie en Veiligheid gaat de huidige vreemdelingencirculaire aanpassen naar aanleiding van een uitspraak van het Hof van Justitie van de EU (20 oktober 2022) en een verwachte beleidsevaluatie van de huidige vreemdelingencirculaire door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum.Pro Facto, ‘We gaan de wijziging van de regeling bij mensenhandel in de asielprocedure evalueren’ – 9 september 2022.
  https://www.pro-facto.nl/meer-actueel/928-we-gaan-de-wijziging-van-de-regeling-bij-mensenhandel-in-de-asielprocedure-evalueren

39b: Monitoren en evalueren programma ‘Samen tegen mensenhandel’

• Ontwikkeling nieuw programma ‘Samen tegen Mensenhandel’. In het coalitieakkoord is opgenomen dat het programma ‘Samen tegen Mensenhandel’ wordt voortgezet. Er is geen evaluatie beschikbaar van het eerdere programma. Momenteel wordt gewerkt aan een langetermijnvisie en strategie in consultatie met een grote groep betrokken partijen.Ministerie van Justitie en Veiligheid, “Samen tegen mensenhandel”. Een bloemlezing van citaten over trends, problemen en ambities van de aanpak van mensenhandel – 22 maart 2023.Het programma wordt eind voorjaar 2023 verwacht.https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/11/08/tk-beleidsreactie-ckm-rapport-onzichtbare-slachtoffers-van-mensenhandel-in-2021

19a, 19b, en 42(i): Regelgeving en beleid rondom de rechten en veiligheid van kinderen online, inclusief alle vormen van kinderhandel en seksuele uitbuiting.

• Nieuwe wetgeving Seksuele misdrijven. In de wet worden meer vormen van seksueel overschrijdend gedrag strafbaar, ook wanneer deze online plaatsvinden. Hieronder vallen sexchatting met kinderen onder de 16 jaar en seksueel geweld waarbij geen sprake is van fysiek seksueel contact. De definitie van materiaal van kindermisbruik wordt aangepast om onder andere het op bestelling livestreamen van seksueel kindermisbruik te verbieden. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-038ff3804ae2220f8722182d0ecb7c177f2acda3/pdf Schriftelijke antwoorden over het voorstel en een nota tot wijziging zijn in februari 2023 aangeboden aan de Kamer. Hierna zal een mondelinge behandeling van het wetsvoorstel volgen.https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/02/22/wetsvoorstel-seksuele-misdrijven-aangepast-om-slachtoffers-beter-te-beschermen De verwachting is dat de wetgeving in 2024 in werking zal treden. Momenteel wordt gewerkt aan verschillende implementatietrajecten ter voorbereiding op de gemoderniseerde wetgeving. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/12/12/tk-stand-van-zaken-implementatie-wetsvoorstel-seksuele-misdrijven
• Wetsvoorstel voorbereidingshandelingen pleging seksueel kindermisbruik. Onder het nieuwe wetsartikel 240 c Sr kan strafrechtelijk worden opgetreden tegen het verstrekken, verwerven of bezitten van zowel schriftelijk als mondeling, instructief materiaal van kindermisbruik, dan wel het anderszins vergaren of bijbrengen van kennis of vaardigheden voor het seksueel misbruiken van kinderen. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-35991-3.html Het wetsvoorstel is in september 2022 aangenomen. Het ministerie van Justitie en Veiligheid beantwoordt momenteel schriftelijke vragen o.b.v. het verslag van de Eerste Kamer.https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/commissieverslagen/detail?id=2022D55981&did=2022D55981
• Aanpak verwijderen strafbaar en onrechtmatig materiaal. De regering gaat tot nu toe uit van zelfregulering tussen overheden, internetaanbieders, hostingbedrijven en andere tussenpersonen. Bijvoorbeeld door gebruik van de gedragscode ‘Notice to Take Down’. Daarnaast faciliteert de overheid een aantal meldpunten om strafbare content onder de aandacht te brengen van dienstverleners binnen de internetsector. De Digital Services Act, die begin 2024 wordt verwacht, zal de huidige procedures verder aanscherpen.https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2022D52948&did=2022D52948
• Oprichting Autoriteit online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal. De Autoriteit Online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal (in oprichting) heeft als doel het handhaven van het verbod op het verspreiden van misbruikmateriaal, onder andere door het opleggen van een dwangsom of een bestuurlijke boete. https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-justitie-en-veiligheid/organisatie/organogram/directoraat-generaal-rechtspleging-en-rechtshandhaving-dgrr/autoriteit-online-terroristisch-en-kinderpornografisch-materiaal-atkmHet wetsvoorstel bestuursrechtelijke aanpak online kinderpornografisch materiaal wordt in het eerste kwartaal van 2023 verwacht. Dit wetsvoorstel beoogt bestuursrechtelijk optreden mogelijk te maken tegen aanbieders van communicatiediensten die, vaak ongewild, betrokken zijn bij de opslag of doorgifte van beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik, maar toch nalaten daar (vrijwillig en tijdig) tegen op te treden.https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/commissieverslagen/detail?id=2022D55981&did=2022D55981
• EU Wetsvoorstel ter voorkoming en bestrijding van seksueel misbruik van kinderen
  De regering steunt het uitgangspunt dat, zowel Europese overheden als aanbieders van hostingdiensten en communicatiediensten, verantwoordelijkheden hebben omtrent de bestrijding van online kindermisbruik. Het kabinet identificeerde echter dat de voorgestelde maatregelen een inbreuk zijn op een aantal grondrechten. Het kabinet zal in de onderhandelingen aangeven dat Nederland geen steun geeft aan voorstellen die end-to-end encryptie onmogelijk maken en het detecteren van grooming door niet-opsporingsinstanties toestaan.https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/12/16/ek-voorstel-voor-een-verordening-tot-vaststelling-van-regels-ter-voorkoming-en-bestrijding-van-seksueel-kindermisbruik Het voorstel zal in of na de zomer worden behandeld in het Europees Parlement.

42(ii): Analyses, onderzoek en een passende aanpak omtrent online misdrijven

• Opzet en uitrol online opsporingsstrategie. In de uitvoering van de motie rondom het ontwikkelen van digitale opsporingsstrategieën ter bescherming van slachtoffers van online misbruik, wordt momenteel een impactanalyse uitgevoerd door de politie en het Openbaar Ministerie. De analyse bekijkt mogelijkheden en voorwaarden omtrent politiecapaciteit, financiële middelen, het juridisch handelingskader en de ethische implicaties van de inzet van specifieke opsporingsmiddelen. In 2023 worden de eerste resultaten van de verkenning door de politie opgeleverd.https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/commissieverslagen/detail?id=2022D55981&did=2022D55981
• Onderzoek online platformen. Het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel publiceerde in 2021 een onderzoek naar de rol van online platformen bij binnenlandse seksuele uitbuiting van minderjarigen. Hierin komen instant messaging diensten en sites met seksadvertenties naar voren als platformen voor rekrutering en uitbuiting van minderjarigen. https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=2022D28819 De politie is o.b.v. de aanbevelingen van de studie onderstaande pilot gestart.
• Landelijk Coördinatiepunt Online Mensenhandelsignalen. De politie is in 2021 begonnen met het Landelijk Coördinatiepunt Online Mensenhandelsignalen om online signalen van mensenhandel in beeld te krijgen en te duiden.https://www.nationaalrapporteur.nl/publicaties/rapporten/2022/12/06/dadermonitor-mensenhandel-2017-2021

42(iv): Verplichte opleidingen voor professionals m.b.t. online misdrijven en instrumenten

• Trainingsaanbod. Het trainingsaanbod m.b.t. online misdrijven en online instrumenten is momenteel niet verplicht voor de groepen professionals die genoemd zijn in de aanbevelingen. Wel is er aanbod in vrijwillige trainingen, zoals de interne politiecursussen ‘Basis Digitaal Zeden’ en ‘Forensisch Digitaal Opsporen Senior Tactisch’ https://www.politieacademie.nl/onderwijs/onderwijsaanbod/pages/thema.aspx?interessegebied=6&thema=63

Laatste ontwikkelingen tussen 1 april en 1 oktober 2023

Aanpassing Vreemdelingencirculaire

In mei 2023 is een beleidswijziging met betrekking tot het bieden van bedenktijd aan slachtoffers mensenhandel ingegaan. In het nieuwe beleid zal aan alle vermoedelijke slachtoffers mensenhandel, die onderdanen van derde landen zijn, een bedenktijd geboden worden. Daarnaast is de evaluatie van de wijziging van de B8/3-regeling door het WODC sinds september 2023 beschikbaar. Pro Factor in opdracht van het WODC Evaluatie van de wijziging van de B8/3-regeling – 23 juli 2023 Op basis van deze evaluatie en het monitoren van de knelpunten in de uitvoering van de beleidswijziging zal de Tweede Kamer eind 2023 verder worden geïnformeerd. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/05/15/tk-beleidswijziging-bedenktijd-mensenhandel

Ontwikkeling nieuw programma ‘Samen tegen Mensenhandel’

Het programma wordt na de zomer van 2023 verwacht. Commissiedebat Mensenhandel en prostitutie | Tweede Kamer der Staten-Generaal – 17 mei 2023

Nieuwe wetgeving Seksuele misdrijven

Het voorstel is op 4 juli 2023 aangenomen door de Tweede Kamer. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?qry=wetsvoorstel%3A36222&cfg=wetsvoorsteldetails De schriftelijke voorbereidingen voor behandeling in de Eerste Kamer vinden in het najaar 2023 plaats. https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/36222_wet_seksuele_misdrijven

Wetsvoorstel voorbereidingshandelingen pleging seksueel kindermisbruik

De Eerste Kamer heeft het voorstel op 21 maart aangenomen en de wet is op 1 juli in werking getreden. https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/35991_strafbaarstelling

Wetsvoorstel bestuursrechtelijke aanpak online kinderpornografisch materiaal

Het wetsvoorstel is op 12 juni ingediend en op 7 september niet controversieel verklaard. Momenteel is de Tweede Kamer in afwachting van de nota van de regering naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over het voorstel door de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?cfg=wetsvoorsteldetails&qry=wetsvoorstel%3A36377#:~:text=Wetsvoorstel%20Wet%20bestuursrechtelijke%20aanpak%20online,de%20vorm%20van%20een%20Autoriteit

EU Voorstel ter voorkoming en bestrijding van seksueel misbruik van kinderen

Het voorstel zal in het najaar 2023 worden behandeld in het Europees Parlement en de Raad Justitie en Binnenlandse Zaken (de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken van alle EU‑lidstaten). https://www.consilium.europa.eu/nl/meetings/jha/2023/10/19-20/

Barrièremodel downloaders online seksueel kindermisbruik

Het afgelopen jaar is in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid een barrièremodel ontwikkeld, toegespitst op de aanpak van downloaders van beeldmateriaal van online seksueel kindermisbruik. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/07/05/tk-voortgangsbrief-aanpak-online-seksueel-kindermisbruik-en-zeden