Wat verstaan we onder geweld tegen kinderen?

Elke vorm van, voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard (Artikel 1.1 van de Jeugdwet).

Figuur 1. Totaal aantal meldingen en adviezen kindermishandeling bij Veilig Thuis 2019-2023

Bron: CBS, Dashboard Veilig Thuis, ‘Aard van het geweld’

Figuur 2. Aantal acute en niet-acute meldingen (bij benadering) over seksueel misbruik van minderjarige

Bron: Monitor seksueel geweld tegen kinderen 2018-2022

Figuur 3. Meldingen van seksueel misbruik bij Veilig Thuis,
uitgesplitst naar duur van het geweld 2019-2022

Bron: Monitor seksueel geweld tegen kinderen 2018-2022

Figuur 4. Aantal afgeronde diensten onderzoek door Veilig thuis over kindermishandeling

Bron: CBS, Dashboard Veilig Thuis, ‘Aard van het geweld’

Het aantal meldingen bij Veilig Thuis (VT) over kindermishandeling is in 2023 gestegen met 4,5% ten opzichte van 2022. Het aantal adviezen is gestegen met 10,5%. Bijna een derde van de meldingen van seksueel misbruik bij Veilig Thuis in de periode 2019-2022 betrof een geweldsduur van korter dan een week en 24% van de meldingen betrof geweld dat langer dan een jaar duurde.

Aanbeveling 22a. Zorg dat alle gevallen van geweld tegen kinderen daadwerkelijk worden onderzocht en dat er altijd wordt ingegrepen, ook in geval van verwaarlozing en seksueel misbruik, thuis en buitenshuis en in de digitale omgeving, met name in geval van seksuele uitbuiting, online agressie en grooming (online/offline benaderen van kinderen voor seksuele doeleinden).

Aanbeveling 22b. Neem juridische en administratieve maatregelen voor het opzetten van een infrastructuur om kinderen te beschermen op Bonaire, Saba en Sint Eustatius.

Aanbeveling 22d. Verbeter maatregelen die ervoor zorgen dat kinderen die slachtoffer of getuige zijn van geweld onmiddellijke toegang hebben tot kindvriendelijke, multisectorale behandelingen en brede ondersteuning, zoals forensische vraaggesprekken en psychologische therapieën, door ervoor te zorgen dat de multidisciplinaire aanpak (MDA++) kindgericht is via de gebruikte methodologie met als doel de secundaire victimisatie van de kinderen te voorkomen.

Aanbeveling 22g. Zorg dat in de wet het verbod op lijfstraffen in alternatieve zorginstellingen, dagopvang en scholen op Bonaire, Saba en Sint Eustatius expliciet is vastgelegd en verbeter de bewustwordingscampagnes gericht op het bevorderen van positieve, geweldloze en participatieve vormen van opvoeden en straffen waarbij de negatieve gevolgen van lijfstraffen worden benadrukt.

Aanbeveling 22h. Verbeter de toegang tot behandelprogramma’s voor kinderen met seksueel grensoverschrijdend gedrag, onder wie kinderen die een zedenmisdrijf hebben begaan, en zorg ervoor dat deze kinderen passende therapeutische hulp krijgen en gebruik kunnen maken van de maatregelen ter bescherming van kinderen.

Aanbeveling 22a. Onderzoek alle gevallen van geweld tegen kinderen

Figuur 5. Aard van het geweld en/of mishandeling van het totaal aantal meldingen bij Veilig Thuis

Bron: CBS, Dashboard Veilig Thuis, ‘Aard van het geweld’

In 2023 betrof 32% van alle meldingen bij Veilig Thuis een eerste  melding. De overige meldingen waren een hermelding (38%) of een vervolgmelding (29%).

Het aantal meldingen bij Veilig Thuis betreft alleen de gesignaleerde gevallen van kindermishandeling. Dit is niet de daadwerkelijke prevalentie van kindermishandeling. Recente data hierover ontbreken. De meest recente prevalentiestudie kindermishandeling komt uit 2017 en is daarna niet meer uitgevoerd. In dat jaar kregen naar schatting tussen de 90.000 en 127.000 kinderen te maken met een vorm van kindermishandeling. De laatste jaarprevalentie huiselijk geweld bij kinderen tussen de 16 en 18 jaar dateert uit 2022. Uit zelfrapportage blijkt dat 25% van hen slachtoffer was van huiselijk geweld. 30% van de 16- tot 18- jarigen was slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het aantal geschatte slachtoffers van kindermishandeling op basis van de prevalentiestudies is een stuk hoger dan het aantal meldingen.

Er is met de huidige data geen inzicht in mogelijke wachtlijsten bij Veilig Thuis.Cijfers over het aantal kinderen dat op de wachtlijst bij Veilig Thuis staat, wat de gemiddelde wachttijd is, wat het aantal kinderen is dat langer dan vijf dagen moet wachten na een melding bij Veilig Thuis en wat de gemiddelde doorlooptijd in weken is tussen de melding en beëindiging van het onderzoek, ontbreken. Uit het rapport van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) van 4 december 2023 blijkt dat per maand gemiddeld bij zo’n 4.200 meldingen de veiligheidsbeoordeling te laat klaar is. Geen enkele Veilig Thuis-organisatie lukt het om alle eigen onderzoeken af te ronden binnen de wettelijke termijn van 10 weken. Een systematische landelijke monitoring van de wachtlijsten ontbreekt.

Het verschil tussen het aantal meldingen enerzijds en het aantal afgeronde diensten onderzoek anderzijds is groot (6% van het aantal meldingen kindermishandeling). Dat komt deels doordat veel meldingen worden overgedragen aan (bestaande) hulpverlening en verdere betrokkenheid van Veilig Thuis daarbij niet nodig is. Er zijn geen landelijke cijfers bekend over of en hoe er wordt ingegrepen en welk onderzoek of hulp hierbij wordt ingezet.

Figuur 6. Aantal meldingen van kindermishandeling op Bonaire 2021-2023

Bron: Cijfers ontvangen vanuit Akseso, de 1e lijn hulpverlening

Het aantal meldingen betreft alleen de gesignaleerde gevallen van kindermishandeling. Dit is niet de daadwerkelijke prevalentie van kindermishandeling.

Het aantal zorgmeldingen in 2023 waarbij sprake was van huiselijk geweld was in Bonaire 28, in Sint Eustatius 5 en in Saba 1.Vanuit 2^e lijns jeugdzorg (Jeugdzorg CN)

Aanbeveling 22h.Toegang tot behandelprogramma’s voor kinderen met seksueel grensoverschrijdend gedrag
Het is onbekend wat het totaal aantal kinderen is dat deelneemt aan behandelprogramma’s voor kinderen die seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen.

Bestuursakkoord Aanpak Huiselijk geweld en Kindermishandeling Caribisch Gebied 2021 – 2024
De afgelopen periode is gewerkt aan het inrichten van een vaste opvang voor slachtoffers van huiselijk geweld, op St. Eustatius is deze inmiddels operationeel. Met behulp van Kadera hebben Saba en St. Eustatius werkprocessen opgesteld voor zowel de opvang als voor advies- en meldpunten huiselijk geweld en kindermishandeling (AMHK). Ook werd er gewerkt aan de implementatie van een registratiesysteem huiselijk geweld en kindermishandeling (HGKM) dat op alle drie de eilanden gebruikt zal worden. Het akkoord zal in 2024 aflopen.

Deskundigheidsbevordering
Deskundigheidsbevordering vond o.a. plaats op Bonaire in de opleidingen tot pedagogisch medewerker en onderwijsassistent. Ook was er een workshop op St. Eustatius voor de leraren van twee basisscholen. Deze workshop werd in 2023 al actief gevolgd door medewerkers van de dag- en naschoolse opvang
De werkconferentie No mas no more van 31 oktober t/m 2 november 2023 had als doel om professionals werkzaam op het gebied van huiselijk geweld en kindermishandeling (HGKM) van de zes Caribische eilanden en Europees Nederland te laten samenwerken, verbinden en kennis te delen. Het thema seksuele opvoeding en seksueel geweld stond centraal.

Aanbeveling 22d. Onmiddellijke toegang van kinderen die slachtoffer of getuige zijn van geweld tot MDA++

Toekomstscenario
In juli 2023 is het interbestuurlijk meerjarig programma Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming 2023-2026 opgeleverd. Het beoogde doel is om een brede gezins- en systeemgerichte werkwijze en een effectief stelsel van kind- en gezinsbescherming te realiseren. Vijf regionale veiligheidsteams (RVT)-varianten worden inclusief afwegingskader uitgewerkt. Het RVT moet eraan bijdragen dat specialistische expertise op het gebied van ontwikkelingsbedreiging en veiligheid beschikbaar is om gezinnen te ondersteunen.
In januari 2024 heeft de Adviescommissie Rechtsbescherming en Rechtsstatelijkheid, advies uitgebracht over onder andere de RVT’s. Ook heeft de commissie advies gegeven over hoe de rechtsbescherming van kinderen en ouders binnen de jeugdhulp en jeugdbescherming verbeterd kan worden. De commissie stelt dat verbeteringen nodig zijn met betrekking tot het recht van kinderen en ouders op goede en tijdige informatie, participatie en ondersteuning.

Derde voortgangsrapportage Toekomstscenario
Het programma Toekomstscenario monitort sinds 1 januari 2023 de ontwikkelingen in de proeftuinen (pilots). In 10 van de 11 proeftuinen krijgen gezinnen hulp. Op 30 september 2023 werden 513 gezinnen ondersteund, waarvan 5% met een gedwongen maatregel en 95% op een andere manier. Op 31 maart 2023 waren dat er nog 273. Er zijn geen data over het aantal kinderen in Nederland dat toegang heeft of zou moeten hebben tot een vorm van multisectorale en specialistische hulp zoals MDA++. De toegang tot MDA++ is ongelijk verdeeld over regio’s. De implementatie naar alle regio’s is gaande maar het is nog onbekend hoe hier precies aan gewerkt wordt.
De voortgangsrapportage stelt dat de nieuwe werkwijzen in de proeftuinen nog onvoldoende worden ondersteund door wet- en regelgeving en organisatiekaders. In de jaren 2024-2025 wordt binnen het Toekomstscenario gewerkt aan het tot stand komen van werkzame bouwstenen.

Hervormingsagenda Jeugd
Op 16 november 2023 is het implementatieplan Hervormingsagenda Jeugd
vastgesteld. Hierin zijn praktische afspraken gemaakt om aan de slag te gaan met de Hervormingsagenda. De Tweede Kamer is op 18 december 2023 door middel van een kamerbrief geïnformeerd over de voortgang van de aanpak voor verbetering van de jeugdhulp, jeugdbescherming en jeugdreclassering. Daarin wordt gesteld dat de Hervormingsagenda Jeugd in nauwe afstemming met het Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming wordt uitgevoerd.

Moties en nieuwe wetten
Op 27 juni 2023 heeft de Tweede Kamer enkele moties aangenomen om de verbeteringen in de jeugdzorg te versnellen, daar zijn enkele nieuwe wetten uit voortgekomen. In juli 2024 moet de verplichting tot regionale en landelijke inkoop van (hoog)specialistische zorg wettelijk van kracht zijn en moeten gemeenten worden verplicht reële tarieven te betalen voor jeugdzorg. Deze wet beoogt bij te dragen aan betere beschikbaarheid van jeugdzorg voor de meest kwetsbare kinderen en gezinnen. Op 1 januari 2024 is de Wet rechtspositie gesloten jeugdhulp ingegaan. Vanaf die datum zijn andere voorwaarden gebonden aan de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen in de gesloten jeugdhulp. Op 1 januari 2024 zijn de wijzigingen van het Besluit Jeugdwet en de Regeling Jeugdwet van kracht gegaan. Dit houdt onder andere in dat de instelling een veiligheidsplan vaststelt dat gericht is op het borgen van de fysieke en sociale veiligheid van de jeugdige. Het is onbekend of en hoe de effecten van deze wetswijzigingen worden gemonitord.

Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
Vanaf 2023 deelt de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) in afstemming met de Inspectie Justitie en Veiligheid (IJenV) de resultaten van toezicht en signalering binnen de jeugdbeschermingsketen. Dit is het gevolg van de crisis in de jeugdbeschermingsketen. De inspecties maken zich zorgen over de ontwikkelingen in de werkwijze van de gecertificeerde instellingen. In 2024 waren er 1500 kinderen zonder vaste jeugdbeschermer. Vier van de dertien organisaties werken zonder wachtlijst. Bij zeven organisaties staan structureel meer dan 100 kinderen op de wachtlijst. De inspecties stellen dat het ontbreekt aan passende hulp voor de meest kwetsbare kinderen, waardoor problematiek van kinderen verergert.

Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld
Op 18 maart 2024 is de Tweede Kamer middels een kamerbrief geïnformeerd over de voortgang van het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld, dat in januari 2023 is gepubliceerd. Er wordt inzicht gegeven in de voortgang op het overkoepelende doel: cultuurverandering en voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Er is het afgelopen jaar in samenwerking met veel maatschappelijke organisaties en andere betrokkenen gewerkt aan het voorkomen, signaleren en opvolgen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. De maatschappelijke dialoog is op gang gekomen.

Wet seksuele misdrijven
Op 19 maart 2024 stemde de Eerste Kamer in met de nieuwe Wet seksuele misdrijven. Met deze nieuwe wet wordt beoogd slachtoffers van seksueel geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag strafrechtelijk beter te beschermen. Hierin is onder andere het verbod op ‘sexchatting’ opgenomen, wat inhoudt dat het als volwassene uitwisselen van seksueel getinte berichten met kinderen tot 16 jaar strafbaar wordt. Ook sexchatting met jongeren van 16 of 17 jaar in een kwetsbare positie wordt strafbaar. De bijzondere verjaringsregeling voor seksuele misdrijven wordt verruimd. Slachtoffers van alle delictsvormen van verkrachting kunnen aanspraak maken op een tegemoetkoming uit het Schadefonds Geweldsmisdrijven. Een strafrechtelijk verbod op kindersekspoppen werd toegevoegd. Het wetsvoorstel seksuele misdrijven moderniseert de strafwetgeving voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. De wet ging in op 1 juli 2024.

Aanbeveling 22g. Verbod op lijfstraffen en de bewustwording op BES-eilanden

Voorlichting
Op St. Eustatius vonden in 2022 en 2023 events plaats voor verschillende doelgroepen over het thema huiselijk geweld en kindermishandeling, waaruit o.a. een maandelijkse supportgroep voor mannen is voortgekomen. Op Saba is voor mannen het Best Dad Ever-programma gelanceerd dat vaders aanmoedigt om actief deel te nemen aan de opvoeding van en zorg voor hun kind.
In een samenwerking van UNICEF Nederland, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Openbare Lichamen is op de BES-eilanden een kinderrechten programma gestart. Met de publiekscampagne Raising our Future, wordt op alle eilanden doorlopend aandacht gevraagd voor positief ouderschap, o.a. in theatervoorstellingen en mini-documentaires. De campagne wordt mede uitgevoerd en gemonitord door een klankbordgroep op de eilanden.

Hervormingsagenda 
In april 2024 is de deskundigencommissie voor de Hervormingsagenda Jeugd 2023-2028 van start gegaan. Deze externe, onafhankelijke commissie volgt de uitvoering van de hervormingsagenda en brengt hierover zwaarwegend advies uit aan het Rijk en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG).

Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
Op 25 april 2024 bracht de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd een rapport naar buiten waarin ze zich grote zorgen maken over jongeren buiten de gesloten jeugdhulp die wel te maken hebben met vrijheidsbeperkende maatregelen, zonder dat hun rechtsbescherming geborgd is. De IGJ en Inspectie Justitie en Veiligheid startten een onderzoek naar de zorg rondom het 10-jarige pleegkind uit Vlaardingen dat in mei 2024 werd opgenomen in het ziekenhuis na ernstige verwondingen. Ondanks meerdere meldingen over het pleeggezin en signalen over mishandeling vanuit het meisje zelf, werd er niet eerder ingegrepen.

Toekomstscenario
Op 24 april 2024 hebben de minister voor Rechtsbescherming en de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een beleidsreactie gegeven op het advies van de Adviescommissie Rechtsbescherming en Rechtsstatelijkheid. Het toetsen en onafhankelijk advies geven ter voorbereiding op de uitspraak van de kinderrechter over kinderbeschermingsmaatregelen blijft onder Rijksverantwoordelijkheid. De minister en staatssecretaris nemen de andere aandachtspunten mee in de verdere uitwerking van het Toekomstscenario.

Vierde voortgangsrapportage Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming
Op 21 juni 2024 is de vierde voortgangsrapportage van het Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming naar de Tweede Kamer gestuurd. 753 gezinnen worden nu ondersteund binnen de proeftuinen, het aantal gedwongen maatregelen is laag (5%) en er wordt gewerkt aan een landelijke effectmonitor. De rapportage stelt dat nadere duiding van de cijfers noodzakelijk is.

Onderzoek
In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft de Universiteit Leiden samen met UNICEF en de Universiteit van Curaçao onderzoek gedaan naar de houding van jongeren, volwassenen en professionals ten opzichte van het gebruik van geweld in relaties (0-meting) en opvoedstijlen op de BES-eilanden.

Versterking veilig onderwijs
Naar verwachting eind 2024 zal het wetsvoorstel Vrij en Veilig onderwijs worden aangeboden, waardoor scholen meer moeten doen om onveilige situaties in beeld te krijgen en te voorkomen. Scholen moeten o.a. een sociaal veiligheidsbeleid uitvoeren, een aanspreekpunt pesten binnen het onderwijsteam beleggen en de jaarlijkse monitor veiligheidsbeleving uitbreiden. Daarnaast moeten scholen onveilige situaties melden bij de Onderwijsinspectie.