Wat verstaan we onder jeugdstrafrecht?

Een stelsel van bijzondere wetten, procedures, autoriteiten en instanties die bedoeld zijn om jeugdigen, die verdacht worden van het plegen van een strafbaar feit, te vervolgen of te berechten (Artikel 40 van het VN-Kinderrechtenverdrag).

Strafrecht voor jongeren van 12 tot en met 17 jaar. In het jeugdstrafrecht kan de rechter andere en lagere sancties opleggen dan in het normale (volwassenen-)strafrecht.¹

Ook jongvolwassenen tussen de 18 en 23 jaar kunnen via het jeugdstrafrecht berecht worden.¹

Figuur 1. Het aantal (unieke) minderjarigen dat is verhoord door politie en dat door de politie is aangehouden

Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2023/2024 

Op de BES-eilanden werden 30 minderjarigen aangehouden en 32 minderjarigen verhoord door de politie in 2023.Bron: Korps Politie Caribisch Nederland

Aanbeveling 41a. Overweeg om de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid te verhogen naar tenminste 14 jaar.

Aanbeveling 41b. Overweeg een herziening van de wet zodat het jeugdstrafrechtsysteem van toepassing is op alle kinderen die jonger zijn dan 18 jaar.

Aanbeveling 41c. Voorkom en beperk het gebruik van voorlopige hechtenis door ervoor te zorgen dat kinderen die zijn aangehouden en beroofd van hun vrijheid zo snel mogelijk voor een competente autoriteit kunnen verschijnen om na te gaan of de vrijheidsberoving of het voortduren ervan overeenkomstig de wet is.

Aanbeveling 41d. Monitor het gebruik van vrijheidsberoving om er zeker van te zijn dat het alleen gebruikt wordt als een laatste redmiddel en zo kort mogelijk en dat regelmatig gecheckt wordt of het beëindigd kan worden.

Aanbeveling 41f. Zorg ervoor dat in alle delen van het Koninkrijk bij zaken waarbij detentie onvermijdelijk is kinderen niet samen met volwassenen worden opgesloten en dat de detentieomstandigheden in lijn zijn met de internationale normen.

Aanbeveling 41h. Heroverweeg het routinematige gebruik van DNA-testen en -opslag bij kinderen die veroordeeld zijn voor bepaalde gespecificeerde overtredingen.

Aanbeveling 41i. Onderzoek onderdelen van het strafbladsysteem waardoor kinderen die bepaalde misdrijven hebben begaan geen Verklaring Omtrent het Gedrag zullen kunnen krijgen, zoals vernietiging van het strafblad van kinderen die zijn vrijgesproken of hun straf hebben uitgezeten, inclusief voor seksuele misdrijven.

Aanbeveling 41a. Verhoog de leeftijd voor strafrechtelijke verantwoordelijkheid
In vergelijking met andere Europese landen ligt de leeftijd waarop kinderen in Nederland strafrechtelijk vervolgd kunnen worden laag, namelijk op 12 jaar. 12- en 13-jarigen kregen in 2023 in totaal 1.866 keer een Halt afdoening. In 2023 legde het Openbaar Ministerie aan 12- en 13-jarigen in 178 misdrijfzaken en in 178 overtredingszaken een straf of maatregel op. In 496 misdrijfzaken en 147 overtredingszaken kregen 12- en 13-jarigen een dagvaarding om voor de rechter te verschijnen. De rechter legde in 350 zaken van 12- en 13-jarigen een straf of maatregel op.

Aanbeveling 41b. Jeugdstrafrecht toepassen in plaats van volwassenstrafrecht
Uit onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) blijkt dat de mogelijkheid om 16- en 17-jarigen volgens het volwassenenstrafrecht te sanctioneren beperkt gebruikt wordt. Dit geldt zowel voor als na de invoering van het adolescentenstrafrecht.¹ Tussen 2021 en 2023 werden jaarlijks minder dan tien 16- tot 17-jarigen via het volwassenenstrafrecht gesanctioneerd.Bij lage aantallen worden geen exacte cijfers meer vermeld om herleidbaarheid naar zaak-en/of persoonsgegevens te voorkomen.
Op de BES-eilanden zijn geen minderjarigen via het volwassenstrafrecht berecht.

Aanbeveling 41c. Voorkom en beperk het gebruik van voorlopige hechtenis
De geregistreerde jeugdcriminaliteit in Nederland is in de afgelopen twee decennia fors afgenomen. Ten opzichte van de piekjaren in 2006-2008 was in 2023 sprake van meer dan een halvering van het aantal jeugdige verdachten en strafrechtelijke daders per 1.000 leeftijdsgenoten. In de jaren 2018 tot en met 2023 stabiliseert het aantal jeugdige verdachten en strafrechtelijke daders.¹¹ In 2023 werden 17.065 minderjarigen (12–18 jaar) en 44 kinderen onder de 12 jaar door de politie gehoord op verdenking van een strafbaar feit. 7.614 minderjarigen mochten na hun aanhouding naar huis. Het aantal minderjarigen dat in een arrestantencel verbleef daalde met ruim 1.000 ten opzichte van een jaar eerder.

Figuur 2. Aantal minderjarigen dat in een arrestanten cel verbleef (niet unieke arrestanten)

Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2023/2024

Op de BES-eilanden verbleven 20 minderjarigen in een arrestantencel in 2023.

Figuur 3. Aantal inverzekeringstellingen van minderjarigen 12 t/m 17 jaar (unieke acties)

Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2023/2024

Het aantal inverzekeringstellingen is ten opzichte van 2020 met 850 afgenomen tot 3.665 in 2023. Het aantal minderjarigen (12-18 jaar) dat de inverzekeringstelling thuis of op een andere plaats doorbracht steeg van 22 naar 577.

Aanbeveling 41d. Monitor het gebruik van vrijheidsberoving

Figuur 4. Aantal unieke minderjarigen in een justitiele jeugdinrichting (JJI)

Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2023/2024

In 2023 verbleven 913 unieke minderjarigen (12-18 jaar) in een justitiële jeugdinrichting (peildatum). Het gemiddelde verblijf van minderjarigen die in 2023 zijn uitgestroomd uit een justitiële jeugdinrichting was gemiddeld 39 dagen. 74% van het totaal aantal minderjarigen dat op een peildatum in justitiële jeugdinrichtingen verbleef, verbleef daar in voorlopige hechtenis.Peildatum 30 september 2023. Vier minderjarigen verbleven op grond van een overtreding van de Leerplichtwet in een justitiële jeugdinrichting (in 2022 waren dat er vijf). 28 minderjarigen in justitiële jeugdinrichtingen hebben een PIJ-maatregelopgelegd gekregen.Peildatum 31 december 2023.

In de Justitiële Inrichting Caribisch Nederland (JICN) op Bonaire verbleven in 2023 zeven minderjarigen (> 14 jaar) in het kader van voorlopige hechtenis op een aparte jeugdafdeling. Zes van hen kwamen van Bonaire en één van Sint Eustatius. Zij verbleven gemiddeld 13 dagen in de JICN.

Mediation in Strafzaken
Uit de Plan- en procesevaluatie Mediation in Strafzaken (MiS) blijkt dat mediation in de periode 2017-2022in 1% van de jeugdstrafzaken is toegepast.Bron: Plan- en procesevaluatie Mediation in Strafzaken, Hoekstra, M.S.; Riezen-Den Bak, R.R. van; Teeuwen, G. (WODC, 2024-05-13) In 2022 zijn 141 jeugdzaken aangemeld bij Perspectief Herstelbemiddeling en werden 318 jeugdzaken aangemeld voor Mediation in Strafzaken (MiS). In 2023 nam dit aantal verder toe en zijn 564 jeugdigen (12-18 jaar) aangemeld voor MiS, waarvan 227 zaken zijn afgerond met afspraken in een vaststellingsovereenkomst.Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2023

Aanbeveling 41(i). Onderzoek het strafbladsysteem waardoor sommige jongeren geen VOG krijgen
In 2023 vroegen 320.248 jongeren (tot 23 jaar) een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) aan. Deze werd 357 keer geweigerd. Van de aanvragers van 23 jaar of ouder werd de VOG 45 keer geweigerd op grond van het plegen van een delict op minderjarige leeftijd. In ernstige geweld- en zedendelicten kunnen de justitiële gegevens van minderjarige veroordeelden levenslang worden ingezien bij een VOG aanvraag. 

Aanbeveling 41h. DNA-afname minderjarigen
In de DNA-databank voor Strafzaken staat het DNA-profiel van 38.087 personen opgenomen die ooit als minderjarige zijn geregistreerd. Op 31 december 2023 stonden 1.901 minderjarigen geregistreerd in de DNA-databank voor Strafzaken.De opgenomen DNA-profielen van minderjarigen in de DNA-databank voor Strafzaken zijn afkomstig van slachtoffers, verdachten en veroordeelden. Het aantal nieuwe profielen van minderjarigen is 1.340. Dit is gedaald ten opzichte van 2022 toen 1.821 nieuwe profielen van minderjarigen werden opgenomen. In 2022-2023 werd het DNA-profiel van 40 minderjarigen vernietigd.

Aanbeveling 41a. Verhoog de leeftijd voor strafrechtelijke verantwoordelijkheid
In Nederland zijn kinderen vanaf 12 jaar strafrechtelijk verantwoordelijk. De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) adviseerde al in 2017 om deze leeftijd te verhogen naar 14 of 16 jaar.Bron: Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (2017), Verhoging strafrechtelijke minimumleeftijd in context De minister voor Rechtsbescherming volgde dit advies niet op en zei in 2019 dat hij de mogelijkheid wil behouden om bij ernstige delicten strafrechtelijk te kunnen ingrijpen. Ook zei hij dat hij de leeftijdsgrens voor strafrechtelijke vervolging niet wil verhogen.Bron: Rijksbegroting, vergaderjaar 2018-2019, nr 53 Dit is in 2023 niet veranderd.

Aanbeveling 41b. Jeugdstrafrecht toepassen in plaats van volwassenstrafrecht
Jaarlijks worden door de rechter minder dan tien zaken van 16- tot 17-jarigen berecht via het volwassenstrafrecht. De Raad voor de Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming adviseerde op 9 november 2021 om alle 16- en 17-jarigen altijd volgens het jeugdstrafrecht te berechten.De RSJ stelt daarmee voor om het voorbehoud bij artikel 37 sub c IVRK te laten vallen en artikel 77b Sr te schrappen. Dit heeft niet geleid tot aanpassingen in de wet- en regelgeving. Uit nieuw onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) in 2024 naar de toepassing van het volwassenenstrafrecht blijkt dat een ontwikkelingsgerichte sanctionering effectief is en dat het jeugdstrafrecht toereikend is, ook in het geval van (zeer) ernstige feiten.Bron: WODC (2024), L.J.C. Prop, K. Zeijlmans, A.M. van der Laan. Cahier 2024-5. De toepassing van het adolescentenstrafrecht bij 16- tot 23-jarigen. Kenmerken van (strafzaken van) de doelgroep en motivering door de rechter.

Aanbeveling 41c. Voorkom en beperk het gebruik van voorlopige hechtenis
De doorontwikkeling van de landelijk hoog beveiligde Forensische Centra Jeugd (FCJ) en de lokale lager beveiligde Kleinschalige Voorzieningen Justitiële Jeugd(KVJJ), waar met name kinderen in voorlopige hechtenis kunnen verblijven, is nog niet gerealiseerd. De gemiddelde bezetting van de KVJJ’s in 2023 was 54% en daalde begin 2024 naar 41%.¹

Aanbeveling 41d. Monitor het gebruik van vrijheidsberoving

Effectievere detentie van jeugdigen
Het rapport van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Jeugdcriminaliteit (IBO) kijkt naar een effectievere detentie van jeugdigen.Bron: Werken aan effectievere detentie van jeugdigen, Interdepartementaal Beleidsonderzoek Jeugdcriminaliteit, 2022 In de beleidsreactie van het kabinet op 24 februari 2023is aangegeven dat alternatieven voor kortdurende detentie onderzocht worden, waaronder taakstraffen en elektronische detentie.Bron: Tweede Kamer, vergaderjaar 2022–2023, 28 741, nr. 92

Verkort dagprogramma in Justitiële Jeugdinrichtingen
Sinds 2 februari 2023 geldt een verkort dagprogramma in Justitiële Jeugdinrichtingen. Wanneer sprake is van een personeelstekort, kan het groepsprogramma worden gekort van 77 naar 62 uur per week. Dit beleid kan gezien worden als een noodgreep ten gevolge van personeelstekort en te hoge werkdruk. Het inkorten van het dagprogramma is in strijd met de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen (BJJ). De minister van Rechtsbescherming is voornemens de BJJ op dit punt te wijzigen.

Vrijheidsbeneming Op Maat
Het meerjarenprogramma Vrijheidsbeneming Op Maat (VOM) beoogde via maatwerk het jeugdstrafrecht effectiever in te zetten. Het programma is in 2023 geëindigd. Het ministerie van Justitie en Veiligheid geeft aan ook na afloop van VOM door te willen gaan op de ingeslagen weg van maatwerk en kwaliteit in het justitiële jeugddomein.¹

Onderzoek naar kenmerken minderjarigen en jongvolwassenen in JJI’s
De Academische Werkplaats Risicojeugd doet onderzoek naar de kenmerken van minderjarigen en jongvolwassenen die in een Justitiële Jeugdinrichting (JJI) verblijven. De resultaten worden in 2025 verwacht.¹ Met de uitkomsten van dit onderzoek zal gekeken worden in hoeverre behandeling en verblijf in de JJI aangepast moeten worden.

Evaluatie van het Beleidskader herstelrechtvoorzieningen gedurende het strafproces
In de evaluatie van het Beleidskader herstelrechtvoorzieningen gedurende het strafproces in december 2023 staan verbetervoorstellen om het herstelrecht in jeugdzaken te bevorderen. De minister voor Rechtsbescherming stelt vast dat er aandacht nodig is voor leeftijdsgerichte informatie en specifieke (kwaliteits)eisen bij de inzet van herstelrecht in jeugdstrafzaken.¹

Jeugdstrafrecht ingevoerd op BES-eilanden
Per 1 augustus 2020 is het jeugdstrafrecht ingevoerd op de BES eilanden. In het rapport Preventie van jeugdcriminaliteit en Jeugdstrafrecht op Bonaire, Sint Eustatius en Saba doet de Raad voor de rechtshandhaving in 2023 aanbevelingen. Deze gaan over het vroegtijdig in beeld krijgen van risicojongeren, het bieden van passende hulp, het gebruik maken van Halt en betere informatievoorziening en samenwerking tussen ketenpartners. Ook adviseert de Raad om, naast jeugddetentie en de buitengerechtelijke afdoening, de taakstraf als hoofdstraf op te nemen in het wetboek van Strafrecht.Bron: Raad voor de Rechtshandhaving (2023), Preventie van jeugdcriminaliteit en Jeugdstrafrecht op Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Onderzoek naar de opvolging van de aanbevelingen uit het rapport ‘Preventie van jeugdcriminaliteit op Bonaire, Sint Eustatius en Saba’ en naar het in 2020 ingevoerde jeugdstrafrecht BES. 

Herstelrechtelijke dienstverlening voor jongeren op BES-eilanden
Minderjarigen kunnen op de BES-eilanden worden doorverwezen naar Mediation in Strafzaken. In 2023 hebben het Openbaar Ministerie en de Voogdijraad geen jeugdigen doorverwezen naar mediation. Ook daarbuiten vindt op de BES-eilanden weinig tot geen herstelrechtelijke dienstverlening voor jongeren plaats.

Aanbeveling 41f. Kinderen niet samen met volwassenen opsluiten
In Nederland werden minderjarigen ook in 2023 in dezelfde politie- en arrestantencellen ingesloten als volwassenen.
In de Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI) verblijven kinderen en jongeren tussen de 12 en 24 jaar. Dit betekent dat minderjarigen die in een JJI verblijven samen geplaatstworden met jongeren die ouder zijn en door het volwassenstrafrecht of een PIJ-maatregel ook na hun 18e jaar in een justitiële jeugdinrichting blijven. Als gevolg van plaatsgebrek en personeelsgekort worden sinds 2023 18-plussers, die via het jeugdstrafrecht worden vervolgd of berecht, in het gevangeniswezen geplaatst in plaats van in een justitiële jeugdinrichting.Bron: Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 24 587, nr. 926

Aanbeveling 41h. DNA-afname minderjarigen
Volgens het beoordelingskader van het Openbaar Ministerie wordt bij minderjarigen geen DNA-profiel opgesteld na oplegging van een taakstraf van minder dan 40 uur. Dit is het gevolg van het advies van het VN-Mensenrechtencomité en de toezegging van de minister van Justitie en Veiligheid op 3 april 2018.¹¹ Hierop oordeelde de Hoge Raad op 7 april 2020 dat in zaken over het bepalen en het verwerken van een DNA-profiel, de rechter de leeftijd van minderjarigen moet meewegen bij de beoordeling of sprake is van de uitzonderingsgrond.Bron: ECLI:NL:HR:2020:626 Een wetswijziging Wet DNA-V ten aanzien van DNA-afname bij minderjarigen is in voorbereiding.

Aanbeveling 41i. Onderzoek het strafbladsysteem waardoor sommige jongeren geen VOG krijgen
Een strafrechtelijke veroordeling kan er nog steeds toe leiden dat een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) geweigerd wordt, wat gevolgen heeft voor onder andere opleiding en werk. Meestal is de terugkijktermijn van justitiële gegevens 2 tot 4 jaar, maar in geval van een zedendelict is het levenslang. Het VN-Kinderrechtenverdrag stelt echter voorop dat kinderen zich moeten kunnen ontwikkelen en een sterker beschermd recht op privacy hebben dan volwassenen.
Op 30 januari 2024 zijn de gewijzigde Beleidsregels VOG-NP-RP 2024 gepubliceerd. Hierin is opgenomen dat bij de beoordeling van een aanvraag Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) rekening wordt gehouden met leeftijd. Dat geldt ook wanneer sprake is van een zedendelict. Ook is bepaald dat alle omstandigheden van het geval worden meegewogen bij het bepalen of de VOG na een veroordeling voor een zedendelict kan worden toegewezen.¹

Op de BES-eilanden kan het strafblad van minderjarigen die onherroepelijk zijn veroordeeld voor een misdrijf maximaal vier jaar bewaard blijven, maar dat kan acht jaar bij een straf die langer duurt dan drie maanden.

Onrechtmatige inverzekeringstelling
De Staat is op 9 juli 2024 door het Gerechtshof Den Haag aansprakelijk gesteld in een procedure over een onrechtmatige inverzekeringstelling van een 14-jarig meisje, de duur van het verblijf en de omstandigheden in het cellencomplex.¹ Het Hof stelt daarbij vast dat minderjarigen maximaal 24 uur mogen worden opgehouden in een cellencomplex in plaats van drie dagen en vijftien uur.

Recht op gefinancierde rechtsbijstand
De Raad van State bevestigde op 31 juli 2024 dat niet- aangehouden minderjarige verdachten recht hebben op gratis bijstand van een jeugd(straf)advocaat.Bron: ECLI:NL:RVS:2024:3083 31 juli 2024 Het recht op gefinancierde rechtsbijstand is opgenomen in het in januari 2024 gepubliceerde wetsvoorstel Versterking rechtsbijstand in het strafproces.¹

Vrijheidsbeneming op Maat
Vanwege capaciteitsproblemen zijn de doelstellingen van het programma Vrijheidsbeneming op Maat (VOM) voor effectief plaatsen, screenen, diagnostiek en behandeling niet behaald. Om de resultaten van VOM te borgen wordt de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen (BJJ) gewijzigd. Dit wetsvoorstel zal naar verwachting in november 2024 in consultatie worden gebracht.¹

Kleinschalige Voorzieningen Justitiële Jeugd
In 2024 wordt gewerkt aan de doorontwikkeling van vijf lokale, lager beveiligde Kleinschalige Voorzieningen Justitiële Jeugd (KVJJ).

Herstelrecht
In het rapport  Plan- en procesevaluatie Mediation in Strafzaken (MiS) staat dat er sprake is van een groot onbenut potentieel van zaken waarin slachtoffers en verdachten gebaat kunnen zijn bij MiS.Bron: Plan- en proces evaluatie Mediation in Strafzaken, Hoekstra, M.S.; Riezen-Den Bak, R.R. van; Teeuwen, G. (WODC, 2024-05-13) Deze zaken worden nu nog niet verwezen naar MiS. In 2024 wordt het Beleidskader Herstelvoorzieningen gedurende het Strafproces herzien door het ministerie van Justitie en Veiligheid. Daarin is extra aandacht voor jeugdherstelzaken.

Hoofdlijnenakkoord en Regeerprogramma
Het nieuwe kabinet schrijft in het Hoofdlijnenakkoord 2024 en het Regeerprogramma, het jeugdstrafrecht aan te willen scherpen.Uitwerking van het hoofdlijnenakkoord door het kabinet 13 september 2024. Het kabinet continueert de bestaande aanpak van jeugdcriminaliteit, inclusief het programma Preventie met Gezag.
Voorstellen die worden uitgewerkt zijn:

• Het verhogen van de maximale straffen voor 14- en 15- jarigen
• Wanneer bij ernstige misdrijven het adolescentenstrafrecht bij meerderjarigen wordt toegepast, moet dat uitgebreider worden gemotiveerd.
• Extra mogelijkheden om ouders aan te spreken op hun verantwoordelijkheid in geval van delicten gepleegd door hun kinderen.
• Voldoende passende voorzieningen voor slachtoffers, waaronder herstelrecht.

Wet DNA-onderzoek
De wetswijziging van de Wet DNA-onderzoek bij veroordeelden is gepland voor 2026.

Wetboek van Strafvordering
Een Nieuw Wetboek van Strafvordering is gepland op 1 april 2029.¹