Wat verstaan we onder jeugdstrafrecht?

Het jeugdstrafrecht omvat een stelsel van bijzondere wetten, procedures, autoriteiten en instanties die bedoeld zijn om jeugdigen, die verdacht worden van het plegen van een strafbaar feit, te vervolgen of te berechten. (VN-Kinderrechtenverdrag)

Strafrecht voor jongeren van 12 tot en met 17 jaar. In het jeugdstrafrecht kan de rechter andere en lagere sancties opleggen dan in het normale (volwassenen-)strafrecht. (CBS)

Figuur 1. Het aantal (unieke) minderjarigen dat is verhoord door politie (uitgesplitst naar 12+ en 12-) en dat door de politie is aangehouden (uitgesplitst naar 12+ en 12-)

Bron: ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2022/2023

Op de BES-eilanden werden in 2021, 52 minderjarigen en in 2022, 34 minderjarigen aangehouden en verhoord door de politie (Korps Politie Caribisch Nederland). Onduidelijk is of zij op het eiland waar zij wonen verhoord worden of dat zij de strafprocedure in een ander deel van het gebied doorlopen.

41a. Overweeg om de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid te verhogen naar tenminste 14 jaar.

41b. Overweeg een herziening van de wet zodat het jeugdstrafrechtsysteem van toepassing is op alle kinderen die jonger zijn dan 18 jaar.

41c. Voorkom en beperk het gebruik van voorlopige hechtenis door ervoor te zorgen dat kinderen die zijn aangehouden en beroofd van hun vrijheid zo snel mogelijk voor een competente autoriteit kunnen verschijnen om na te gaan of de vrijheidsberoving of het voortduren ervan overeenkomstig de wet is.

41d. Monitor het gebruik van vrijheidsberoving om er zeker van te zijn dat het alleen gebruikt wordt als een laatste redmiddel en zo kort mogelijk en dat regelmatig gecheckt wordt of het beëindigd kan worden.

41f. Zorg ervoor dat in alle delen van het Koninkrijk bij zaken waarbij detentie onvermijdelijk is kinderen niet samen met volwassenen worden opgesloten en dat de detentieomstandigheden in lijn zijn met de internationale normen.

41h. Heroverweeg het routinematige gebruik van DNA-testen en -opslag bij kinderen die veroordeeld zijn voor bepaalde gespecificeerde overtredingen.

41i. Onderzoek onderdelen van het strafbladsysteem waardoor kinderen die bepaalde misdrijven hebben begaan geen Verklaring Omtrent het Gedrag zullen kunnen krijgen, zoals vernietiging van het strafblad van kinderen die zijn vrijgesproken of hun straf hebben uitgezeten, inclusief voor seksuele misdrijven.

In 2022 werden 17.997 minderjarige verdachten (12 – 18 jaar) van een strafbaar feit door de politie gehoord. Volgens de Monitor Jeugdcriminaliteit 2022 https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/36/groeiend-aantal-meisjes-verdacht-van-misdrijven-in-2022 was een kwart van hen een meisje. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/36/groeiend-aantal-meisjes-verdacht-van-misdrijven-in-2022

In 2022 verbleven 14.951 minderjarigen in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar en 39 kinderen onder de 12 jaar in een arrestantencel. Het aantal in verzekeringstellingen is ten opzichte van 2020 met 500 afgenomen tot 4.034 in 2022. Daarvan verbleven 14 minderjarigen tijdens de inverzekeringstelling thuis of op een andere plaats.

---

Figuur 2. Aantal minderjarigen dat in arrestantencel verbleef (niet unieke arrestanten)

Figuur 3. Aantal inverzekeringstellingen van minderjarigen 12 t/m 17 jaar (unieke acties)

In 2022 verbleven 20 kinderen van 12 en 13 jaar en 857 minderjarigen van 12 t/m 17 jaar enige tijd in een justitiële jeugdinrichting. Vijf van hen verbleven er op grond van een overtreding van de Leerplichtwet. In 2022 verbleef 82% in voorlopige hechtenis met een gemiddeld verblijf van 37 dagen.

Figuur 4. Aantal unieke minderjaringen in een JJI

De cijfers over de toepassing van het adolescentenstrafrecht zijn nog niet openbaar en worden momenteel opnieuw geanalyseerd door het ministerie van Justitie en Veiligheid.

In 2022 werd 317.521 keer een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) aangevraagd door een jeugdige. De VOG aanvraag werd 490 keer geweigerd.

Op 31 december 2022 zijn 36.795 personen ooit als minderjarige in de DNA-databank voor Strafzaken opgenomen. Het aantal nieuwe profielen van minderjarigen in 2022 was 1.821. In 2021-2022 werd het DNA-profiel van 83 minderjarigen vernietigd. De opgenomen DNA-profielen van minderjarigen in de DNA-databank voor Strafzaken zijn afkomstig van slachtoffers, verdachten en veroordeelden.

---

Aanbeveling 41a. Verhoog de leeftijd voor strafrechtelijke verantwoordelijkheid

Hoewel de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) in 2017 heeft geadviseerd om de leeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid te verhogen naar 14 of 16 jaar, blijft in Nederland de leeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid op 12 jaar liggen. De minister voor Rechtsbescherming heeft op 28 juni 2019 aangegeven de mogelijkheid te willen behouden om bij ernstige delicten strafrechtelijk te kunnen ingrijpen. Hij gaf ook aan dat de leeftijdsgrens voor strafvervolging niet wordt verhoogd.Rijksbegroting, vergaderjaar 2018-2019, nr 53. H

Aanbeveling 41b. Jeugdstrafrecht toepassen in plaats van volwassenstrafrecht

De Raad voor de Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) adviseerde op 9 november 2021 https://www.rsj.nl/documenten/rapporten/2021/11/09/advies-adolescentenstrafrecht.

om alle 16- en 17-jarigen altijd volgens het jeugdstrafrecht te berechten. Dit betekent dat het voorbehoud bij het VN-Kinderrechtenverdrag ingetrokken moet worden en een aanpassing van de wet nodig is. De minister voor Rechtsbescherming heeft op 26 november 2021 laten weten het RSJ-advies niet op te volgen, zodat 16- en 17-jarigen in specifieke uitzonderingsgevallen als volwassenen kunnen worden blijven berecht. Hij geeft tevens aan de strafmaat voor adolescenten bij toepassing van het jeugdstrafrecht vooralsnog niet te verhogen en de toepassing van het adolescentenstrafrecht te onderzoeken.

Aanbeveling 41c. Voorkom en beperk het gebruik van voorlopige hechtenis

Advies Raad voor de Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming. In 2020 heeft de Raad voor de Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ] https://www.rsj.nl/documenten/rapporten/2020/01/29/advies-over-minderjarigen-in-een-politiecel geadviseerd om het verblijf van minderjarige verdachten in een politiecel zo kort mogelijk te houden. Volgens dit advies mogen minderjarigen hoogstens 24 uur vastgehouden worden voordat een rechter besluit of de minderjarige in vrijheid wordt gesteld of in voorlopige hechtenis wordt genomen.

Uniforme aanpak. Op 9 juli 2020 heeft de minister van Rechtsbescherming aangegeven te werken aan een uniforme aanpak vanaf het moment van aanhouding tot en met voorlopige hechtenis. Ook blijkt uit het Verslag schriftelijk overleg jeugdzorg van 14 oktober 2021 dat ketenpartners werken aan een landelijke werkwijze en afwegingskader ten aanzien van arrestatie en vrijheidsbeperking van jongeren. Dit geldt eveneens voor de politie-reprimande die sinds 1 oktober 2020 landelijk is ingevoerd De reprimande heeft als voordeel dat vrijheidsbeneming op het politiebureau in afwachting van een advocaat in geval van lichte delicten niet noodzakelijk is; Voortgangsbrief jeugdcriminaliteit, Tweede Kamer, vergaderjaar 2021–2022, 28 741, nr. 85.. Naar aanleiding van de evaluatie van de politie-reprimande door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) meldde de minister van Rechtsbescherming op 27 maart 2023 dat er wordt gewerkt aan het nauwkeuriger afbakenen van welke groep jongeren in aanmerking komt voor de reprimande in vergelijking met de groep jongeren die in aanmerking komt voor de Halt-afdoening. Hierdoor moet er één uniforme landelijke werkwijze komen. Brief Min JenV, Beleidsreactie op onderzoek strafmaat jeugd en adolescenten en reactie op moties en toezeggingen, 27 maart 2023

Aanbeveling 41d. Monitor het gebruik van vrijheidsberoving

Taakstraf. Onderzoek door G. Koops-Geuze in oktober 2022 G. Koops-geuze , A Quasi-experimental Study On The Effects Of Community Versus Custodial Sanctions In Youth Justice, Erasmus School Of Law, 2022. wijst uit dat jongeren die een taakstraf hebben gekregen minder vaak terugvallen in de criminaliteit dan vergelijkbare jongeren die een korte detentiestraf kregen (oktober 2022). Gelijktijdig verscheen het rapport van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek jeugdcriminaliteit (IBO) over effectievere detentie van jongeren. Werken aan effectievere detentie van jeugdige – Interdepartementaal Beleidsonderzoek Jeugdcriminaliteit (IBO) – oktober 2022.De beleidsreactie van het kabinet op 24 februari 2023 geeft aan dat alternatieven voor korte jeugddetentie, waaronder taakstraffen en elektronische detentie, momenteel onderzocht worden. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2023d08215&did=2023d08215

Kleinschalige Voorzieningen Justitiële Jeugd. Tussen 2020 en 2023 zijn vijf Kleinschalige Voorzieningen Justitiële Jeugd (KVJJ) in gebruik genomen, waar met name kinderen in voorlopige hechtenis kunnen verblijven. De gemiddelde bezetting was in 2022 nog laag en de toeleiding verliep niet goed. Motie, 17 nov 2022 
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/moties/detail?id=2022Z22368&did=2022D48226;

Kamervragen: https://open.overheid.nl/documenten/ronl-ce4566bc98646c504ae5baa937c1cd107b93bf41/pdf

Kamerstukken II, 2022-2023, d.d. 19 oktober 2022, nr. 385 en nr. 387. De plaatsingscriteria van de Dienst Justitiële Jeugdinrichtingen zijn herzien. In de eerste helft van 2023 verbetert de bezetting en geven de KVJJ’s aan meer plaatsingen te krijgen.

Toezicht op justitiële jeugdinrichtingen. Op 10 november 2022 constateerden de Inspectie Justitie en Veiligheid, Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, Inspectie van het Onderwijs en de Nederlandse Arbeidsinspectie in een brief over toezicht op justitiële jeugdinrichtingen (JJI’s) TK 24587, nr. 876 https://www.rijksoverheid.nl/documenten/brieven/2022/11/10/brief-over-intensief-toezicht-jjis; dat de genomen maatregelen om capaciteit en personele bezetting te verbeteren niet het gewenste effect hebben. Hierdoor slagen de justitiële jeugdinrichtingen er niet in om de noodzakelijke kwaliteitsverbetering te realiseren, wat leidt tot een ontoereikende behandeling en verblijfssituatie voor jongeren in de justitiële jeugdinrichtingen.

Verkorting dagprogramma. Op 2 februari 2023 meldde de minister van Rechtsbescherming dat het dagprogramma van jongeren in justitiële jeugdinrichtingen verkort wordt van 77 naar 62 uur. Omdat dit in strijd is met de huidige Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (BJJ) reserveert het ministerie geld om de jongeren een wekelijkse boete van 5 euro te betalen.https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2023Z01759&did=2023D04097De minister gaat de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen in 2023 wijzigen als onderdeel van het programma Vrijheidsbeneming op Maat (VOM).  

Jeugdherstelrecht. Bij het overwegen van alternatieven is de ontwikkeling van jeugdherstelrecht van belang. Herstelrecht in het strafproces biedt het slachtoffer en de verdachte of veroordeelde van een strafbaar feit de mogelijkheid om de schadelijke gevolgen van dat strafbare feit te bespreken en waar mogelijk te herstellen. In het ‘Beleidskader Herstelvoorzieningen gedurende het Strafproces’ van 8 januari 2020 werd benadrukt dat in elke strafzaak met een jeugdige verdachte of veroordeelde de mogelijkheid van herstelrecht moet worden onderzocht. Binnen het strafrecht is nu een herstelgerichte beweging in gang gezet, maar in zaken van minderjarigen zijn de mogelijkheden nog heel beperkt. 

Aanbeveling 41f. Kinderen niet samen met volwassenen opsluiten

Justitiële jeugdinrichtingen (JJI) huisvesten kinderen en jongeren in de leeftijd van 12 tot 24 jaar. Dit betekent dat minderjarigen in een justitiële jeugdinrichting samen geplaatst worden met jongeren die ouder zijn en volgens het volwassenstrafrecht worden berecht ofwel onder een Pij-maatregel vallen.

In Nederland worden minderjarigen op hetzelfde politiebureau en dezelfde afdeling ingesloten als volwassenen.

Aanbeveling 41h. DNA afname minderjarigen

Het aantal minderjarigen dat wordt opgenomen in de DNA-databank voor Strafzaken neemt jaarlijks met meer dan 1000 jongeren toe. Volgens het beoordelingskader van het Openbaar Ministerie wordt geen DNA profiel opgesteld na oplegging van een taakstraf van minder dan 40 uur. Dit is het gevolg van het advies van het VN-Mensenrechtencomité www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=2018D22851 en de toezegging van de minister van Justitie en Veiligheid op 3 april 2018.Brief DNA onderzoek in Strafzaken, TK 31415, nr 20 

Aanbeveling 41i. Onderzoek het strafbladsysteem waardoor sommige jongeren geen VOG krijgen

Een strafrechtelijke veroordeling kan resulteren in een weigering van een Verklaring Omtrent het Gedrag, wat gevolgen kan hebben voor opleiding en werk. Doorgaans beslaat de periode waarover wordt teruggekeken 2 tot 4 jaar, maar bij zedendelicten, zelfs als het een minderjarige betreft, kan deze termijn levenslang zijn.https://www.om.nl/onderwerpen/vog/vog-jongeren
Terugkijktermijnen
https://www.justis.nl/producten/verklaring-omtrent-het-gedrag-vog/beoordeling-besluit-en-bezwaar/terugkijktermijnen In de discussies rondom de nieuwe zedenwetgeving is maar zeer beperkte aandacht voor kinderen en jongeren en de impact die een veroordeling op hen kan hebben.https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/seksuele-misdrijven/wetsvoorstel-seksuele-misdrijven

Wetvoorstel DNA-onderzoek. In het wetsvoorstel van april 2023 dat de wijziging van de Wet DNA onderzoek regelt, staat dat het niet langer is toegestaan om DNA profielen van minderjarigen die zijn veroordeeld tot een taakstraf van minder dan 40 uur op te nemen in de DNA‐databank.

Toepassing van het adolescentenstrafrecht. Op 4 april 2023 stuurde de minister van Rechtsbescherming aan de Tweede Kamer de validatiestudie ‘De toepassing van het adolescentenstrafrecht bij 16- tot 23-jarigen’ van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC).https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/04/04/tk-wodc-validatiestudie-de-toepassing-van-het-adolescentenstrafrecht-bij-16-tot-23-jarigen De minister geeft aan met een brede ketenprojectgroep te werken aan knelpunten waarop verbetering van het adolescentenstrafrecht nodig is. In juni 2024 geeft de minister informatie over de stand van zaken van dit verbetertraject.Verzamelbrief justitiële jeugd, 5 juli 2023, Tweede Kamer, vergaderjaar 2022–2023, 24 587, nr. 914, p. 5-6.

Voortgangsbrief Herstelrecht. Uit de Voortgangsbrief herstelrecht van 17 juni 2022 bleek dat er extra aandacht is voor jeugdzaken binnen mediation in strafzaken. Mede dankzij het aantal aanmeldingen door de Raad van de Kinderbescherming, is het aantal jeugdzaken in 2021 met 56% toegenomen ten opzichte van 2020. Het slagingspercentage van 89% in jeugdherstelzaken is hoog.

Verzamelbrief Justitiële jeugd. Minister Weerwind schreef in een brief op 5 juli 2023 dat hij in oktober 2023 informatie zal geven over de gevallen waarbij in de laatste twee jaar het volwassenenstrafrecht is toegepast bij 16- en 17-jarigen.Verzamelbrief justitiële jeugd, 5 juli 2023, Tweede Kamer, vergaderjaar 2022–2023, 24 587, nr. 914, p. 6, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/07/05/tk-verzamelbrief-justitiele-jeugdUit de Verzamelbrief Justitiële Jeugd van 5 juli 2023 Tweede Kamer, vergaderjaar 2022–2023, 24 587, nr. 914, p. 2 en 3.bleek ook dat de minister bij maatregelen in de justitiële jeugdinrichtingen (JJI) als uitgangspunt hanteert dat er altijd drie medewerkers per groep worden ingeroosterd, er in principe een maximum van 30% inhuurkrachten is en de negatieve gevolgen personeelstekort voor jongeren tot een minimum beperkt worden. Het dagprogramma wordt als gevolg van personeelstekort in een aantal JJI’s ingekort. In de wetswijziging van de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen wordt meer maatwerk in het dagprogramma verankerd.

Voortgangsbrief justitiële jeugdinrichtingen en kleinschalige voorzieningen justitiële jeugd (KVJJ). Op 14 september 2023 is het eindrapport van de Monitor KVJJ’s https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=2023D36921 verschenen. In de bijbehorende voortgangsbrief justitiële jeugdinrichtingen en kleinschalige voorzieningen justitiële jeugd geeft de minister van Justitie en Veiligheid aan dat de KVJJ’s een belangrijke stap zijn in het leveren van maatwerk aan jongeren. Het komende jaar zullen de KVJJ’s verder doorontwikkeld worden. De minister kiest ervoor om de volledige capaciteit te behouden. Het WODC krijgt de opdracht om de effectiviteit van het verblijf in de KVJJ’s nader te blijven onderzoeken, waarna begin 2025 opnieuw door de minister beoordeeld wordt of de KVJJ’s geschikte voorzieningen zijn in het justitiële jeugdlandschap.