Wat verstaan we onder jeugdhulp en jeugdbescherming?

Definitie jeugdhulp:

Ondersteuning van, en hulp en zorg, niet zijnde preventie, aan jongeren en hun ouders bij het verminderen, stabiliseren, behandelen en opheffen van of omgaan met de gevolgen van psychische problemen en stoornissen, psychosociale problemen, gedragsproblemen of een verstandelijke beperking van de jeugdige, of opvoedingsproblemen van ouders; 

• het ondersteunen bij of het overnemen van activiteiten op het gebied van de persoonlijke verzorging gericht op het opheffen van een tekort aan zelfredzaamheid bij jongeren met een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke beperking of een somatische of psychiatrische aandoening of beperking.

(definitie artikel 1.1 van de Jeugdwet)

Definitie jeugdbescherming:

een maatregel die de rechter dwingend oplegt wanneer een gezonde en veilige ontwikkeling van een kind of jeugdige wordt bedreigd en vrijwillige hulp niet of niet voldoende helpt. Een kind of jongere wordt dan ‘onder toezicht gesteld’ of ‘onder voogdij geplaatst’ (definitie CBS).

Hieronder staan algemene cijfers over jeugdhulp en jeugdbescherming in Nederland. Bron CBS (lijst UHT okt. 2022) https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2022/48/actualisatie-uithuisplaatsingen-toeslagenaffaire-2015-t-m-juni-2022. De grafiek toont kinderen van gedupeerde ouders die per jaar uit huis zijn geplaatst, met nog 645 lopende uithuisplaatsingen in juni 2022.

Figuur 1. Jeugdhulp en -bescherming

Bron Totaal Jeugdhulp: CBS (2022), Bron Totaal Jeugdhulp met verblijf: CBS (2022), Bron Kinderen met een OTS (peildatum 31 december): CBS (2022), Bron Kinderen in Pleegzorg: Factsheet Pleegzorg 2021.

Figuur 2. Totaal aantal kinderen met jeugdhulp

Bronnen: Totaal Jeugdhulp: CBS (2022)

In 2022 kregen ruim 446 duizend jongeren jeugdhulp omdat ze problemen hadden. Dat is meer dan in voorgaande jaren. Ongeveer 42.500 van deze jongeren kregen jeugdhulp met verblijf, dat wil zeggen enige vorm van uithuisplaatsing, waaronder bijvoorbeeld ook deeltijdpleegzorg. Het aantal jongeren met een reguliere ondertoezichtstelling is in 2022 gedaald naar 19.390 jongeren. Er werden in 2022 minder maatregelen gestart en meer maatregelen beëindigd dan in 2021. Er hebben in 2022 in totaal 21.705 kinderen en jongeren pleegzorg ontvangen. Dat zijn er 1.043 minder dan het jaar ervoor.

24a: Verbied dat kinderen uit hun gezinssituatie worden weggehaald en geplaatst in alternatieve zorg slechts op basis van de economische situatie van het betreffende gezin, waaronder ook het verblijf van ouders in de daklozenopvang, en zorg ervoor dat kinderen die in zo’n opvang verblijven brede ondersteuning krijgen. Bij aanbeveling 24a gaat het zowel over uithuisplaatsingen van kinderen van door de Toeslagenaffaire gedupeerde ouders, als uithuisplaatsingen van kinderen van dakloze ouders. Op deze pagina wordt alleen ingegaan op kinderen van door Toeslagenaffaire gedupeerde ouders, onder het thema Armoede komt dakloosheid aan bod. Onder punt 4 en 5 wordt verder ingegaan op een uithuisplaatsing niet slechts op basis van economische redenen en het noodzakelijkheidscriterium.

25a: Zorg voor verdere verbetering van het pleegzorgsysteem en de gezinsvervangende huizen om zo het institutionaliseren van kinderen, met name jonge kinderen, af te bouwen en geef gezinnen voldoende financiële middelen om de zorg binnen het gezin te stimuleren en te ondersteunen.

25c: Onderneem meer gerichte actie om het aantal nooduithuisplaatsingen te verminderen.

25d: Voorkom het veelvuldig doorplaatsen van kinderen in alternatieve zorginstellingen en monitor de kwaliteit van zorg in deze instellingen, waaronder een betere bereikbaarheid van de landelijke Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en vertrouwenspersonen.

25g: Zorg voor regelmatige monitoring en evaluaties van de kwaliteit van zorg in alternatieve zorginstellingen op Bonaire, Saba en Sint Eustatius.

25i: Implementeer de aanbevelingen van de evaluatie uitgevoerd in 2018 van de Jeugdwet, inclusief die inzake hulp aan kinderen in kwetsbare situaties en de toewijzing van financiële middelen aan kinderen die uit hun gezinssituatie zijn weggehaald.

Aanbeveling 24a

In totaal zijn 2.090 kinderen van gedupeerden van de toeslagenaffaire uit huis geplaatst tussen 2015 en eind juni 2022. Uit figuur 3 blijkt dat er daarvan nog 645 kinderen op 30 juni 2022 niet bij hun ouders of verzorgers woonden.https://www.nji.nl/cijfers/gezinshuizen

Figuur 3. Uithuisplaatsingen van kinderen van door Toeslagenaffaire gedupeerde ouders

Bron: CBS (lijst UHT okt. 2022). https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2022/48/actualisatie-uithuisplaatsingen-toeslagenaffaire-2015-t-m-juni-2022 De grafiek toont kinderen van gedupeerde ouders die per jaar uit huis zijn geplaatst, met nog 645 lopende uithuisplaatsingen in juni 2022. 

25a: Aantal kinderen in residentiële jeugdhulp, pleegzorg en gezinshuizen

Figuur 4. Aantal jongeren in residentiele jeugdhulp

Bron: NJI Cijfers over residentiele jeugdhulp https://www.nji.nl/cijfers/residentiele-jeugdhulp

Figuur 4 laat zien dat het totaal aantal jongeren in residentiële jeugdhulp tussen 2018 en 2022 grotendeels stabiel is gebleven, na een eerdere daling tussen 2017 en 2018. Het aantal jongeren steeg tussen 2020 en 2021 met bijna 2%, daarna kwam er een lichte daling naar 18.395.

Figuur 5. Aantal kinderen dat op pleegzorg wacht

Bron: Factsheets Pleegzorg Nederland (2019 – 2022) 

In figuur 5 is het aantal kinderen weergegeven dat op pleegzorg wacht. Dit aantal was tussen 2019 en 2020 redelijk stabiel, steeg in 2021 met ruim 104% naar 873 kinderen, waarna er een daling kwam naar 561 kinderen in 2022.

Het aantal kinderen in gezinsgericht verblijf (zoals een gezinshuis of zorgboerderij) daalde tussen 2018 en 2020 van 6.165 kinderen naar 5.310 kinderen en steeg in 2021 naar 6.540 kinderen, waarvan er volgens de laatste telling 3.678 kinderen in gezinshuizen verbleven. Dit cijfer is echter een indicatie. Vooralsnog bestaat er geen centrale registratie van gezinshuizen in Nederland. https://www.nji.nl/cijfers/gezinshuizen Ten opzichte van 2021 daalde in 2022 het aantal kinderen in gezinsgericht verblijf licht naar 6.275, zo laat figuur 6 zien.

Figuur 6. Gezinsgerichtverblijf

Bron: CBS (2023) https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/rapportages/2023/jeugdhulp-2022/1-jongeren-met-jeugdhulp

25c: Aantal spoeduithuisplaatsingen

Figuur 7. Aantal spoeduithuisplaatsingen

Bron: ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2021 en CBS (Jeugdbescherming en Jeugdreclassering 2022)

Figuur 7 laat zien dat het aantal spoeduithuisplaatsingen van kinderen na een jarenlange stijging, tussen 2019 en 2020 licht is gedaald met een afname van ongeveer 9%. Er zijn geen cijfers beschikbaar over 2021. Met ingang van 2022 ontvangt het CBS van de Gecertificeerde Instellingen ook informatie over de machtigingen uithuisplaatsing (MUHP) die door de rechter zijn opgelegd. In 2022 waren er 10.045 jeugdigen over wie de rechter een uithuisplaatsing heeft uitgesproken. Bij 1.900 van hen ging het bij de start van de uithuisplaatsing om een voorlopige ondertoezichtstelling en dus om een spoedmachtiging uithuisplaatsing. 

25c: Aantal spoeduithuisplaatsingen

Figuur 7. Aantal spoeduithuisplaatsingen

Bron: ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2021 en CBS (2022)

Figuur 7 laat zien dat het aantal spoeduithuisplaatsingen van kinderen na een jarenlange stijging, tussen 2019 en 2020 licht is gedaald met een afname van ongeveer 9%. Er zijn geen cijfers beschikbaar over Met ingang van 2022 ontvangt het CBS van de Gecertificeerde Instellingen ook informatie over de machtiging uithuisplaatsing (MUHP) die door de rechter zijn opgelegd. In het 1e halfjaar van 2022 zijn er 8.390 jeugdigen over wie de rechter een MUHP heeft uitgesproken. Bij 1.410 van hen ging het bij de start van de MUHP om een voorlopige OTS en dus om een spoedmachtiging uithuisplaatsing.

25d: Aantal doorverhuizingen van kinderen binnen de residentiële jeugdhulp

Landelijke cijfers over het aantal doorverhuizingen binnen de residentiële jeugdzorg ontbreken.Het Vergeten Kind heeft in 2022 een steekproefonderzoek uitgevoerd onder 118 uithuisgeplaatste kinderen. Van de 118 kinderen in de steekproef heeft 75% op meerdere plekken gewoond sinds de uithuisplaatsing, waarbij kinderen die verhuizen gemiddeld 4 doorplaatsingen meemaken.

Aanbeveling 24a: Totaal aantal uithuisplaatsingen uitgesplitst naar economische versus niet economische redenen

• Onderzoek van CBS naar kinderbeschermingsmaatregelen. Kwantitatief onderzoek van CBS op verzoek van Inspectie Justitie en Veiligheid naar kinderbeschermingsmaatregelen bij kinderen van gedupeerden van de toeslagenaffaire (publicatiedatum 30-01-2023). Onderzocht is of gezinnen die slachtoffer zijn geworden van de toeslagenaffaire disproportioneel in aanraking zijn gekomen met kinderbeschermingsmaatregelen. Er werd in het onderzoek geen bewijs gevonden dat gedupeerden als gevolg van dupering extra vaak kinderbeschermingsmaatregelen opgelegd hebben gekregen in het gezin.https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/aanvullende-statistische-diensten/2022/jeugdbescherming-en-de-toeslagenaffaire/samenvatting
• Uithuisplaatsing Kinderopvangtoeslag. In de Kamerbrief van 31 maart 2022 over de Uitvoering Aanpak Uithuisplaatsing Kinderopvangtoeslag gaf het ministerie van Veiligheid en Justitie aan dat extra ondersteuning wordt geboden aan gedupeerde ouders van de toeslagenaffaire met uithuisgeplaatste kinderen. Belangrijke toezeggingen zijn dat er een herziening van de uithuisplaatsing kan plaatsvinden, er een Landelijk Ondersteuningsteam is opgericht en er gratis rechtsbijstand mogelijk is voor gedupeerde ouders.
• Kindregeling. Ook kwam er een Kindregeling vanaf 4 november 2022. Dit is een herstelregeling die kinderen van door de Toeslagenaffaire gedupeerde ouders recht geeft op een geldbedrag, brede hulp en ondersteuning. De Kindregeling is onderdeel van de Wet Hersteloperatie Toeslagen (herstelwet 36.151). https://services.belastingdienst.nl/toeslagen-herstel/kindregeling/kindregeling-steun-voor-kinderen-en-jongeren/

Aanbeveling 25c: Meer actie om spoeduithuisplaatsingen te verminderen

• Richtlijn Uithuisplaatsing en Terugplaatsing. In januari 2023 is de Richtlijn Uithuisplaatsing en Terugplaatsing gepubliceerd, met een groter accent op terugplaatsing in vergelijking met de vorige versie van de richtlijn. Er ligt meer focus op het zo thuis mogelijk opgroeien.https://www.nji.nl/nieuws/richtlijn-uithuisplaatsing-en-terugplaatsing-gepubliceerd
• Kosteloze rechtsbijstand. In de Kamerbrief van 18 november 2022 van het ministerie van Justitie en Veiligheid werd het voornemen geuit om de tijdelijke beleidsregel pilot kosteloze rechtsbijstand bij gezagsbeëindiging (regeling van 1 januari 2023 – juli 2024) vanaf juli 2023 uit te breiden met kosteloze rechtsbijstand bij uithuisplaatsingen.

Aanbeveling 25g: Monitoring en evaluaties van de kwaliteit van zorg in alternatieve zorginstellingen op de BES-eilanden.

• Evaluatieonderzoek. In 2014 is het laatste evaluatieonderzoek uitgevoerd waarin aanbevelingen werden gedaan.https://www.nji.nl/nieuws/richtlijn-uithuisplaatsing-en-terugplaatsing-gepubliceerd https://www.staten-generaal.nl/9370000/1/j4nvgs5kjg27kof_j9vvkfvj6b325az/vjjdo58b0tzt
• BES-eilanden. In de Kamerbrief van 29 september 2022 van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) aan de Tweede Kamer over de BES-Eilanden sprak  VWS de ambitie uit om “een met Europees Nederland gelijkwaardig voorzieningenniveau te borgen op de eilanden en de kwaliteit en toegankelijkheid van het stelsel duurzaam te verankeren”.https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/09/29/kamerbrief-over-visie-volksgezondheid-welzijn-en-sport-in-caribisch-nederland

Aanbeveling 25i: Implementeer aanbevelingen van de evaluatie uit 2018 van de Jeugdwet

• Hervormingsagenda Jeugd. In de Kamerbrief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan de Eerste en Tweede Kamer van 20 februari 2023 werd het streven uitgesproken om in het voorjaar tot besluitvorming te komen over de Hervormingsagenda Jeugd. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-5b2ae0626e8f3fef3a19670a5414c81d2b83c435/pdf De Hervormingsagenda Jeugd is een koersdocument voor de noodzakelijke aanpassingen in de jeugdzorg voor de middellange termijn, met als kerntaken dat zorg en ondersteuning beter en tijdiger op de juiste plek ingezet kunnen worden en de jeugdzorg beheersbaar, duurzaam en financieel houdbaar gemaakt kan worden.
• Problemen in de jeugdbescherming. In de Kamerbrief van het ministerie van Justitie en Veiligheid  aan de Tweede Kamer van 16 maart 2023 wordt ingegaan op de signaalbrief van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en Inspectie Justitie en Veiligheid over de problemen in de jeugdbescherming. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-c6a92efd40ef70516b3fa4a3a0d33ca2fa6a3c73/pdf
• Kamerbrief over jeugdzorgstelsel. In deKamerbrief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan de Tweede Kamer van 13 mei 2022 over het jeugdzorgstelselhttps://open.overheid.nl/documenten/ronl-96acd69e7f1a0a40c7fc6789826b34a4a6c4f917/pdf kwamen de volgende ontwikkelingen aan bod:
  • Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd bouwt aan een lerend jeugdstelsel dat kinderen en jongeren in Nederland helpt gelukkig en veilig op te groeien. Binnen het Ondersteuningsteam is er een Team Aanpak Wachttijden.
  • Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming, een gezamenlijk programma van het ministerie van Justitie en Veiligheid, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, waarin nauw samengewerkt wordt met de partners in het veld, heeft als doel om de jeugdbescherming effectiever en slimmer te organiseren. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-a28fcb53f09a584dc81d3a88f2a57e90e4332801/pdf
• Aanpak voor verbetering van jeugdhulp. In de Kamerbrief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan de Tweede Kamer van 14 november 2022 werd ingegaan op de hervormingen in de jeugdzorg en wordt de voortgang geschetst van de aanpak voor verbetering van de jeugdhulp, inclusief jeugdbescherming en jeugdreclassering.https://open.overheid.nl/documenten/ronl-863b90e97dbb89b839bc116cc8afd7367c4f74e0/pdf
• Plan ter verbetering van de rechtsbescherming. De Kamerbrief van het ministerie van Justitie en Veiligheid aan de Tweede Kamer van 18 november 2022 bood een plan ter verbetering van de rechtsbescherming in de jeugdbescherming. Waaronder rechtsbijstand van een gespecialiseerde advocaat bij gezagsbeëindiging en uithuisplaatsing en toetsing van het perspectiefbesluit.https://open.overheid.nl/documenten/ronl-c255ebd5026e72a6717ee504807d074c6da9c058/pdf

Voortgangsbrief uithuisplaatsingen Kinderopvangtoeslagaffaire.  In de Voortgangsbrief uithuisplaatsingen Kinderopvangtoeslagaffaire van 5 juni 2023 deed het ministerie van Veiligheid en Justitie verslag van de extra ondersteuning die wordt geboden aan gedupeerde ouders van de toeslagenaffaire met uithuisgeplaatste kinderen, waaronder de herziening van de uithuisplaatsing, het Landelijk Ondersteuningsteam en de gratis rechtsbijstand voor gedupeerde ouders, waarvan 44 ouders gebruik hebben gemaakt op peildatum 28 april 2023. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-e649a07499258cf6982810774be426fd3ecc72b6/pdf

Rapport ‘Wachten is kwetsbaar’. In de Kamerbrief van het ministerie van Veiligheid en Justitie van 5 juni 2023 https://open.overheid.nl/documenten/ronl-6d9efa82e7d92cd56c3bfca249922609ad4a0379/pdf werd een reactie gegeven op het rapport ‘Wachten is kwetsbaar’ van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd over de wachtlijsten van de Raad voor de Kinderbescherming. https://www.igj.nl/publicaties/rapporten/2023/06/05/rapport-wachten-is-kwetsbaar

Jeugdzorg Caribisch Nederland. Op 7 juni 2023 werden bestuurlijke afspraken gemaakt over de jeugdzorg in Caribisch Nederland, waarin onder andere kwaliteitsnormen voor zorginstellingen zijn opgenomen.

Hervormingsagenda Jeugd definitief vastgesteld. In de Kamerbrief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan de Tweede Kamer van 20 juni 2023 werd aangegeven dat de Hervormingsagenda Jeugd 2023–2028 definitief vastgesteld is. Daarin staan afspraken over een fundamentele verbetering van de jeugdzorg. https://open.overheid.nl/documenten/c5e2bd9e-f232-4871-a4e4-ee910e73b4ad/file

Rapport ‘Het kind van de rekening’. In de Kamerbrief van 12 september 2023 van het ministerie van Veiligheid en Justitie werd het rapport van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd ‘Het kind van de rekening’ aan de Tweede Kamer aangeboden. De inspectie onderzocht of het falen van de overheid in de kinderopvangtoeslagaffaire doorwerkte in de jeugdbescherming. Minister Weerwind gaf naar aanleiding van het rapport aan tot verbeteringen in de aanpak te komen. Hij beloofde de Tweede Kamer de beleidsreactie op het rapport in oktober 2023 te sturen.https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/09/13/tk-aanbieding-ijenv-rapport-het-kind-van-de-rekening

Hervormingsagenda Jeugd. In de Kamerbrief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan de Tweede Kamer van 20 juni 2023 werd aangegeven dat de Hervormingsagenda Jeugd 2023–2028 definitief vastgesteld is, daarin wordt ingezet op het voorkomen en terugdringen van residentiële jeugdhulp. . https://open.overheid.nl/documenten/c5e2bd9e-f232-4871-a4e4-ee910e73b4ad/file Over pleegzorg werd daarin onder andere aangegeven dat de ‘Handreiking Tarifering en Inkoop Pleegzorg’ met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Jeugdzorg Nederland en de Nederlandse Vereniging voor Pleeggezinnen is opgesteld vanuit een breed gedragen ambitie om pleegzorg in alle regio’s uniformer en transparanter te organiseren. https://vng.nl/sites/default/files/2023-06/handreiking-tarifering-en-inkoop-pleegzorg-2023.pdf

Rechtsbijstand voor ouders. In oktober 2023 werd de pilot kosteloze rechtsbijstand voor ouders die te maken krijgen met een gezagsbeëindiging (waarvan in het eerste half jaar van 2023 ongeveer 400 gebruik maakten) https://open.overheid.nl/documenten/c5e2bd9e-f232-4871-a4e4-ee910e73b4ad/file uitgebreid naar ouders die te maken krijgen met een procedure waarbij de overheid hun kind(eren) uit huis wil plaatsen. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2022/12/29/qas-over-de-pilot-kosteloze-rechtsbijstand-voor-ouders-die-te-maken-krijgen-met-een-gezagsbeeindigende-maatregel