Migratie

Migratie

Aantal kinderen in noodopvanglocaties

2.282

2022

5.566

2024

Migratie,
zo staat het ervoor

Wat is er gebeurd om de situatie van kinderen die naar Nederland vluchten te verbeteren in het tweede jaar na de laatste aanbevelingen van het VN-Kinderrechtencomité?

In 2023 verblijven duizenden kinderen langdurig in de noodopvang en crisisnoodopvang. Er is geen zicht op voldoende kindvriendelijke opvanglocaties. De situatie in de asielopvang is broos, met name in het geval van onbegeleide kinderen. Het lukt niet om alle alleenstaande minderjarige vreemdelingen op de gewenste plek op te vangen. De doorplaatsing van begeleide en onbegeleide kinderen vanuit de noodopvang naar reguliere opvang gaat moeizaam. Wel zijn er acht kindvriendelijke locaties voor onbegeleide kinderen bij gekomen in 2023. De Uitvoeringsagenda Flexibilisering Asielketen spreekt de ambitie uit om het aantal verhuisbewegingen voor kinderen te verminderen, maar het aantal verhuizingen nam in de praktijk alleen maar toe de afgelopen jaren. Ook het afgelopen jaar is het aantal verhuisbewegingen gestegen. De verhuizingen van kinderen bemoeilijken het aanbieden van goede zorg en onderwijs.

De afgelopen jaren laten een sterke toename zien van het aantal onbegeleide minderjarigen dat zich in Nederland heeft aangemeld. Het aantal onbegeleide kinderen dat asiel aanvraagt is ten opzichte van 2022 met 38% gestegen. Veel kinderen wachten op afhandeling van hun asielaanvraag of op gezinshereniging. Er is niets gedaan met de aanbevolen verruiming van de criteria voor emotionele banden van onbegeleide kinderen met andere familieleden dan ouders.

De situatie van kinderen in de asielopvang in Nederland is over de hele linie zorgelijk. De aangenomen Spreidingswet zal leiden tot meer stabiele en kleinschalige opvangvoorzieningen. Dit komt de ontwikkeling van kinderen ten goede. 

FOCUS

Onbegeleide kinderen en kinderen in noodopvanglocaties.

Definitie

Wat verstaan we onder een vluchteling, asielzoeker of migrant?

Een vluchteling is iemand die in zijn thuisland ‘gegronde vrees’ heeft voor vervolging op grond van ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde etnische of sociale groep (Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties). Daarnaast kunnen in Nederland ook personen die gevaar lopen wegens bijvoorbeeld oorlog of geweld asielbescherming krijgen.

Een asielzoeker is iemand die internationale bescherming vraagt in een ander land, maar ten aanzien van wie nog niet is bepaald of hij of zij inderdaad internationale bescherming nodig heeft.

Een migrant is iemand die doorgaans op vrijwillige basis het thuisland verlaat, vaak in de hoop op een beter leven.

Kengetallen

Figuur 1. Aantal onbegeleide kinderen dat asiel aanvraagt

Bron: IND, Asylum Trends, Analyse instroom alleenstaande minderjarige vreemdelingen en CBS (2023), alleenstaande minderjarige vreemdelingen

In Figuur 1 is te zien dat het aantal onbegeleide kinderen dat in Nederland asiel aanvroeg in 2023 is toegenomen. In 2023 vroegen er in totaal 5.780 onbegeleide kinderen asiel aan. Dat is een stijging van 38% ten opzichte van 2022. Het aandeel onbegeleide kinderen dat asiel aanvraagt van het totaal aantal asielaanvragen is gestegen van 12% in 2022 naar 15% in
2023.Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2022/2023. Voor alle data uit de uitvraag geldt: bij een afgeronde opsomming kan het voorkomen dat de (afgeronde) delen niet optellen tot de (afgeronde) som. De opsomming is in dat geval niet kloppend gemaakt om zo dicht mogelijk bij de niet-afgeronde aantallen te blijven. Om dezelfde reden zijn percentages berekend op basis van de desbetreffende niet-afgeronde aantallen.

In 2023 verbleven er in totaal 9.510 begeleide kinderen en 4.920 onbegeleide kinderen in de asielopvang. Dat is een stijging ten opzichte van vorig jaar, toen er 8.801 begeleide en 1.450 onbegeleide kinderen in de asielopvang verbleven. Het aantal onbegeleide kinderen dat in 2023 in een asielopvang verbleef, is ten opzichte van 2022 verdrievoudigd. Na het identificatie- en registratieproces, volgt een verblijf op de centrale ontvangstlocatie in Ter Apel voor de duur van het aanmeldproces van de IND. De beoogde verblijfsduur in de centrale ontvangstlocatie is 5 dagen. In 2023 verbleven asielzoekers, waaronder gezinnen met kinderen en onbegeleide kinderen, 4 tot 6 weken op de centrale ontvangstlocatie.Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2022/2023

Onbegeleide kinderen die in 2023 in Nederland arriveerden, zijn voor het grootste deel afkomstig uit: Syrië (48%), Eritrea (18%), Somalië (8%) en Irak (6%). In 2023 verkregen bijna anderhalf keer zoveel onbegeleide kinderen een verblijfsvergunning (2.300) dan in 2022 (1.600). Het inwilligingspercentage van aanvragen van alleenstaande minderjarige vreemdelingen vertoont een lichte stijging, van 38% in 2022 naar 39,8% in 2023. Van de onbegeleide kinderen die een verblijfsvergunning kregen, kwamen de meesten uit Syrië (800) en Eritrea (390).Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2022/2023

Aanbevelingen VN-Kinderrechtencomité

Aanbeveling 37a. Zorg voor kindvriendelijke asielprocedures voor alle kinderen jonger dan 18 jaar, onder andere als volgt: (i) zorg voor tijdige signalering van hun kwetsbaarheden, kindspecifieke manieren van vervolging en kindvriendelijke ondervraagmethodes; (ii) zorg ervoor dat alle asielaanvragen, ook die zijn ingediend door kinderen ouder dan 15 jaar, op een kind-gevoelige manier worden beoordeeld waarbij rekening wordt gehouden met de leeftijd waarop de kinderen hun thuisland verlieten; (iii) zorg voor informatie en juridisch advies passend bij hun leeftijd over hun rechten, asielprocedures, beschikbare diensten en de eisen voor het verkrijgen van documenten, vooral gezien de recente wijzigingen in de Nederlandse Vreemdelingenwet.

Aanbeveling 37b. Garandeer dat het belang van asielzoekende kinderen de belangrijkste afweging is in alle asielprocedures en dat hun mening gehoord wordt, er rekening mee wordt gehouden en er het juiste belang aan gehecht wordt.

Aanbeveling 37f. Geef prioriteit aan het onmiddellijk weghalen van asielzoekende kinderen en hun gezinnen uit noodopvanglocaties en investeer de nodige middelen in het verbeteren en uitbreiden van kindvriendelijke opvanglocaties, zodat locaties niet overvol raken en kinderen niet frequent worden overgeplaatst naar andere locaties.

Aanbeveling 38a. Evalueer het gezinsherenigingssysteem voor alleenstaande kinderen, met name voor kinderen die zelfstandig wonen en kinderen die geen ouders hebben of van wie de ouders onvindbaar zijn, met het oog op verruiming van de criteria voor emotionele banden met andere familieleden of wettelijke voogden.

Aanbeveling 38b. Verbeter de maatregelen gericht op snelle besluitvorming inzake aanvragen voor gezinshereniging binnen de wettelijke maximaal toegestane tijd, inclusief het toekennen van genoeg personeel en technische en financiële middelen aan het asielsysteem.

Aanbeveling 38d. Bied alleenstaande kinderen blijvende oplossingen aan, zoals een verblijfsstatus, pleegzorg en ondersteuning bij hun maatschappelijke integratie.

Aanbeveling 38e. Blijf meldingen van het verdwijnen (met onbekende bestemming vertrekken) van kinderen uit opvanglocaties onderzoeken en neem maatregelen ter voorkoming van dergelijke verdwijningen.

Cijfermatige ontwikkelingen

Aanbeveling 37f. Overplaatsing
In 2023 opende het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) acht kindvriendelijke locaties voor onbegeleide kinderen.Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2024

Figuur 2. Gemiddeld aantal verhuizingen tussen opvanglocaties van minderjarige asielzoekers         

Bron: De Staat van Migratie 2022 en Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2024

De stijging in het aantal verhuisbewegingen van minderjarige asielzoekers die in 2020 begon, heeft zich ook in 2023 doorgezet. In 2023 waren er 9.640 verhuisbewegingen van minderjarige asielzoekers. Bij onbegeleide kinderen is het aantal verhuisbewegingen ook toegenomen. Van 600 in 2021 naar 2.040 in 2022 en 2.460 in 2023. Dat is een verviervoudiging van het aantal verhuisbewegingen ten opzichte van 2021. Het aantal verhuizingen van begeleide kinderen in 2023 was 7.180. In 2023 was het gemiddelde aantal verhuisbewegingen tijdens de procedure van onbegeleide kinderen 1,03. In 2022 was dat 1,07. Gemiddeld zijn onbegeleide kinderen dus iets minder verhuisd tijdens de procedure. Bij begeleide kinderen is het gemiddelde aantal verhuizingen tijdens de procedure juist iets gestegen. Van 1,09 in 2022 naar 1,12 in 2023.Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2024

Figuur 3. Reden van verhuizingen van minderjarige kinderen (amv’s en kinderen in gezinnen)

Bron: De Staat van Migratie 2022 en Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2024

De voornaamste redenen voor verhuizingen van onbegeleide kinderen waren ‘doorstroom’ en ‘sluiting centrum/modaliteit’. Om deze redenen vonden respectievelijk 1.390 en 540 verhuisbewegingen van onbegeleide kinderen plaats. Voor kinderen in gezinnen waren de voornaamste redenen voor een verhuizing ‘doorstroom’ en ‘onderlinge overplaatsing’. Om deze redenen vonden respectievelijk 4.970 en 1.810 verhuisbewegingen plaats.Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2024

Aanbeveling 37f. Noodopvang

Figuur 4. Aantal kinderen in noodopvanglocaties 2022-2024

Bron: COA

Begin juli 2024 zaten er in totaal 14.430 kinderen in de asielopvang. Daarvan zaten 5.566 kinderen in de noodopvang (en 678 kinderen in de crisisnoodopvang). Van de 5.566 kinderen in de noodopvang waren er 3.158 begeleide en 2.408 onbegeleide kinderen. Een jaar eerder, op 3 juli 2023, verbleven er 3378 kinderen in de noodopvang (en 908 kinderen in de crisisnoodopvang). Van de 3.378 kinderen in de noodopvang waren er 1.787 begeleide kinderen en 1.591 onbegeleide kinderen. Het aantal kinderen in de noodopvang is dus in één jaar tijd met 65% toegenomen. Het aantal kinderen in de noodopvang in de afgelopen twee jaar meer dan verdubbeld. Er zaten in juli 2022 nog 2.282 kinderen in de noodopvang.Bron: COA

Kinderen zitten langer in sommige opvangcentra dan volgens de norm is toegestaan. Ook verblijven (begeleide en onbegeleide) kinderen met een verblijfsvergunning in noodopvanglocaties en crisisnoodopvanglocaties.

Aanbevelingen 38a. en 38b. Gezinshereniging
In het Nederlandse vreemdelingenbeleid is gezinshereniging o.a. mogelijk voor gezinsleden van personen die in Nederland internationale bescherming hebben gekregen en dus houder van een asielstatus zijn. De gezinsleden reizen de statushouder na en daarom wordt hier gesproken van ‘gezinshereniging nareis’. Deze vorm van gezinsherenging valt onder asiel. De aanvraag moet worden gedaan binnen drie maanden nadat de verblijfstatus asiel aan het in Nederland verblijvende gezinslid is verleend. Er kan bij nareis gezinshereniging verzocht worden op hereniging met de echtgenoot/echtgenote, partner en minderjarige kinderen. Onbegeleide minderjarigen die voor het bereiken van de 18-jarige leeftijd hun asielaanvraag deden, mogen gezinshereniging aanvragen met hun ouders. Een voorwaarde voor gezinshereniging nareis is dat het gezinslid ook al in het land van herkomst deel uitmaakte van dat gezin.

In 2023 werden er 22.500 nareisaanvragen ingediend. Er zijn 13.260 nareisaanvragen afgehandeld. Bij 7.480 van deze afgehandelde nareisaanvragen ging het om nareis van minderjarigen naar hun ouder(s). Van deze aanvragen werden er 485 afgewezen. In 5.780 gevallen betrof het nareis van een ouder naar een minderjarige statushouder in Nederland. In 733 van die gevallen werd de aanvraag afgewezen. Het aantal ingediende aanvragen is 1,7 keer zo groot als het aantal afgehandelde aanvragen. Het aantal nog af te handelen nareisaanvragen is in 2023 toegenomen met 9.240.

Figuur 5. Gezinshereniging en nareis 2023

Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2024

Uit Figuur 5 blijkt dat bij nareis asiel een kind vaker de ouder nareist, dan andersom.

Aanbeveling 38e. Verdwijnen van kinderen uit opvanglocaties
In 2023 verdwenen er 1.220 kinderen uit opvanglocaties met een onbekende bestemming. Dat is een stijging van 40% ten opzichte van 2022, toen er 870 kinderen verdwenen uit de asielopvang. In 2023 ging het om 380 onbegeleide kinderen en 840 kinderen in gezinnen. In 2022 zijn er ongeveer 295 onbegeleide kinderen verdwenen. Het aantal onbegeleide kinderen dat in 2023 verdween is dus met 28,8% toegenomen. Het aandeel onbegeleide kinderen van het totaal aantal verdwenen kinderen, is ten opzichte van 2022 echter afgenomen. In 2022, was 34% van de verdwenen kinderen onbegeleid en in 2023 was 31% van de verdwenen kinderen onbegeleid. In 2023 zijn er minder dan 5 onbegeleide kinderen vertrokken uit de beschermde opvang.Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2024

In 2023 stonden 105 onbegeleide minderjarigen als vermist gesignaleerd bij de politie.Bron: Ministeriële informatie via uitvraag Kinderrechtencollectief 2024

Beleidsbeschrijvingen

Aanbeveling 37a. Kindvriendelijke asielprocedures

Motie Brekelmans
Op 27 september 2023 werd de motie Brekelmans aangenomen die ervoor moest zorgen dat de IND minder vaak en snel het voordeel van de twijfel toepast, maar meer nadruk legt op het individualiseringsvereiste en de bewijslast zo veel mogelijk bij de asielzoeker
neerlegt.Bron: Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, 36 333, nr. 56 Op 5 maart 2024 heeft de staatssecretaris naar aanleiding van deze aangenomen motie een vergaande wijziging van de beoordeling van de geloofwaardigheid en het groepenbeleid in de asielprocedure aangekondigd. Dit is op 1 juli 2024 in werking getreden. Ook bij asielaanvragen van kinderen worden zwaardere eisen gesteld ten aanzien van geloofwaardigheid en groepenbeleid.

Aanbeveling 37f. Kindvriendelijke opvang

Brandbrief van inspecties
In april 2023 schreven de Inspectie Justitie en Veiligheid, de Inspectie Gezondheidzorg en Jeugd, de Inspectie van het Onderwijs en de Nederlandse Arbeidsinspectie een brandbrief aan de staatssecretaris waarin zij stellen dat de opvang van asielkinderen nog steeds niet aan de minimale kwaliteitsnormen voldoet en dat hiermee hun veiligheid en ontwikkeling in gevaar wordt gebracht.

Motie Kröger en Piri
In april 2023 werd de motie van Kröger en Piri aangenomen, waarin het kabinet wordt opgeroepen om gemeenten te faciliteren om op korte termijn asielopvang met langdurige looptijd te realiseren. In de motie wordt specifiek opgeroepen asielopvang te realiseren met goede aansluiting met de buurt, zorg en onderwijs. Daarnaast roept de motie op om elke twee maanden te rapporteren over de voortgang.

Gebrek opvangplekken voor onbegeleide minderjarigen
In juni 2023 hebben het Nidos en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) de noodklok geluid over het gebrek aan opvangplekken voor onbegeleide minderjarigen.

Motie Koekkoek en Ceder
In september 2023 werd de motie van Koekkoek en Ceder aangenomen. De motie heeft als doel om de kwaliteit van opvang voor onder andere kinderen te verbeteren.

Spreidingswet
Op 10 oktober 2023 stemde de Tweede Kamer voor de invoering van de Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen (Spreidingswet). Deze wet heeft tot doel om aan gemeenten een (structurele) wettelijke taak te geven in de opvang van asielzoekers. Zodat het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) niet langer afhankelijk is van de vrijwillige medewerking van gemeenten bij het realiseren van asielopvang. Ook leidt dit tot een evenwichtige verdeling van asielzoekers over gemeenten. Vanuit gemeenten is de behoefte uitgesproken aan meer mogelijkheden voor kleinschalige opvang.

Verhuizingen beperken
Op 21 december 2023 werd de motie van Koekkoek en Ceder aangenomen die de regering, in lijn met de Spreidingswet, oproept om bij het plaatsen van asielzoekers de belangen van het kind mee te nemen als criterium in het plaatsingsbeleid en zo de verhuizingen van kinderen tot een absoluut minimum te beperken.

Motie Perin-Gopie
Tijdens de behandeling van de Spreidingswet in de Eerste Kamer in januari 2024, is de motie van Perin-Gopie aangenomen die oproept duurzame kleinschalige opvang actief te stimuleren en belemmeringen weg te nemen in nog uit te werken lagere regelgeving.

Motie van Meenen
De Eerste Kamer heeft op 5 maart 2024 een motie aanvaard van senator Van Meenen om het aantal gedwongen verplaatsingen van kinderen in de asielprocedure tot maximaal één te reduceren. De motie is ingediend om de psychische schade die kinderen oplopen bij verhuizingen te beperken.

Aanbeveling 38e. Verdwijnen van kinderen uit opvanglocaties

Rapport WODC
In juni 2023 publiceerde het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) het rapport I have nothing to lose. Het doel van dit onderzoek is om beter zicht te krijgen op de kenmerken van rondreizende alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv) en de onderliggende redenen voor hun rondreisgedrag. Ook de (multi-) problematiek die zij ondervinden is onderzocht. Er werd gekeken welke maatregelen andere Europese landen treffen met betrekking tot de begeleiding en zorg van deze jongeren. Aanleiding voor het onderzoek was dat een aanzienlijk deel van de amv’s met onbekende bestemming (mob) vertrekt. Jongeren blijken als gevolg van het gebrek aan legale perspectieven vaak in de illegaliteit te verdwijnen en daar betrokken te raken bij criminele activiteiten waardoor hun nomadisch bestaan voort blijft duren. Dit kan ook leiden tot uitbuiting. De onderzoekers benadrukken dat de lijn tussen vrijwillige deelname en criminele uitbuiting dun is.Bron: Kamerstukken II, vergaderjaar 2023-2024, 27062, nr. 135 – Brief regering

Beleidsreactie rondreizende amv’s
In een Kamerbrief schrijft de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid in september 2023 dat de regering inzet op adequate begeleiding van alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv), het bieden van perspectief en het tegengaan van het
rondreisgedrag.

Laatste ontwikkelingen

Asiel- en migratiepact
Op 10 april 2024 gaf het Europees Parlement haar goedkeuring aan het asiel- en migratiepact. Dit kan invloed hebben op het aantal asielzoekers in Nederland. De strengere screening aan de buitengrenzen moet ervoor zorgen dat minder asielzoekers de EU binnenkomen en dat er minder opvangplekken nodig zijn in Nederland. Het is echter onzeker of dit doel ook bereikt wordt. Ook op andere vlakken kan het pact invloed hebben op de situatie in Nederland, bijvoorbeeld waar het gaat om de detentie van kinderen.

Rechten kinderen zonder verblijfsvergunning
Op 12 april 2024 was er een rondetafelgesprek over rechten van in Nederland verblijvende kinderen die (nog) geen verblijfsvergunning hebben.

Spreidingswet
Het nieuwe kabinet-Schoof presenteerde in mei 2024 het plan om de Spreidingswet weer in te trekken. De intrekking van de Spreidingswet zal worden ingediend als onderdeel van de Asielcrisiswet die het nieuwe kabinet wil indienen. De Spreidingswet is op dit moment nog geldig. Volgens het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) heeft de aankondiging van het nieuwe kabinet om de Spreidingswet in te trekken direct negatieve gevolgen voor het aantal opvangplekken. Een paar gemeenten hebben al aangekondigd geen opvangplekken meer te realiseren. De Spreidingswet kan voorlopig nog zorgen voor meer opvangplekken.

Uitvoeringsagenda Flexibilisering Asielketen
In de Uitvoeringsagenda Flexibilisering Asielketen van juni 2024 staat hoe het vernieuwde asielsysteem eruit komt te zien. Asielzoekers krijgen sneller te horen of zij kans maken op asiel en worden op een passende locatie opgevangen. Zij kunnen zich op deze locatie goed en eerder voorbereiden op integratie of terugkeer, ook doordat verhuisbewegingen verminderd worden. Provincies, gemeenten en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers gaan aan de slag met het maken van concrete plannen om de asielopvang in hun regio’s flexibeler te maken.

Horen van kinderen
In juli 2024 heeft de rechtbank in Amsterdam een uitspraak gedaan over het hoorrecht van kinderen in asielprocedures. Tot nu toe hoeft de IND alleen een kind te horen als een ouder of wettelijk verzorger daarom vraagt, of als de IND het zelf nodig acht. Volgens de rechtbank is dit echter in strijd met het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind en moet de IND de kinderen de gelegenheid bieden om gehoord te worden.

Motie van Nispen
In oktober 2024 is de motie van Nispen aangenomen om ervoor te zorgen dat kinderen opgevangen worden op plekken waar voorzieningen voor kinderen zijn, zoals onderwijs en (buiten)speelmogelijkheden.

X

Download hier Kinderrechten in Beweging