Kinder- en jongerenparticipatie

Er zijn momenteel weinig officiële data beschikbaar over de mate en kwaliteit van participatie van kinderen en jongeren. Wel hebben verschillende partijen die zich bezig houden met dit thema, data aangeleverd om een zo duidelijk mogelijk beeld te krijgen van de trends en de mate van participatie van kinderen en jongeren in Nederland en op de BES-eilanden.

Kinderopvangcentra

Verschillende kinderopvangcentra werken met een kinderraad. Hier zijn geen cijfers van bekend. Het hebben van een kinderraad is niet verplicht.

Basisscholen

Cijfers over het aantal leerlingenraden op basisscholen zijn onbekend. Het hebben van een leerlingenraad op de basisschool is niet verplicht.

Middelbare scholen

Bij het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) zijn ongeveer 350 leerlingenraden van middelbare scholen aangesloten. Waarschijnlijk zijn er meer leerlingenraden, omdat ze niet allemaal zijn aangesloten bij LAKS. Het hebben van een leerlingenraad op de middelbare school is niet verplicht. In de LAKS monitor 2025, waaraan 39.409 leerlingen deelnamen, geeft 30% van de leerlingen aan dat de school niets doet met hun mening. Slechts 13% van de leerlingen geeft aan dat hun mening wordt gevraagd over de lessen op school. 57% van de leerlingen geeft aan dat ze weten waar ze moeten zijn als ze een klacht hebben.

Medezeggenschapsraden

In het primair en voortgezet onderwijs is het volgens de Wet medezeggenschap op scholen, verplicht om een medezeggenschapsraad (MR) te hebben. De MR vertegenwoordigt de personeelsleden, ouders en leerlingen op school en heeft als belangrijke taak om met de schoolleiding mee te denken over het beleid van de schoolorganisatie. In het primair onderwijs zitten er geen leerlingen in de MR, maar in het voortgezet onderwijs moet een kwart van de MR leerling zijn. Er zijn geen cijfers bekend van het aantal leerlingen dat deelneemt aan een MR.

Hoger onderwijs

In Nederland bestaan er ongeveer 57 mbo-scholen. Op deze scholen is het verplicht om een studentenraad te hebben. De manier waarop mbo-scholen dit vormgeven verschilt. Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs (JOB MBO) heeft geen cijfers van het aantal jongeren dat betrokken is bij de studentenraden. Volgens de Landelijke Studentenvakbond (LSVB) zijn er in Nederland 12 studentenraden. Hoeveel jongeren hierbij betrokken zijn is niet bekend.

Online leefwereld

Het internet heeft een compleet nieuwe manier gecreëerd waarop kinderen niet alleen sociaal actief zijn, maar zich ook maatschappelijk betrokken tonen. Platforms zoals Instagram, X en TikTok bieden jongeren een extra omgeving waarin zij hun zorgen kunnen uiten en campagnes kunnen opstarten. Tools zoals Swipocratie, Gemeentepeiler en Fixi laten kinderen op een online manier participeren.

In 2024 zijn naar schatting rond de 110.000 minderjarigen (≈ 3 % van alle 0‑ tot 17‑jarigen en ≈ 10 % van de 12‑ tot 17‑jarigen) in Nederland minstens één keer betrokken geweest bij e‑participatie  – bijvoorbeeld door een online petitie te ondertekenen, via social media deel te nemen aan een politiek debat of via digitale inspraaktools van (lokaal) bestuur. CBS Jeugdmonitor, 2024. NB in Nederland verzamelt het CBS politieke‑participatiecijfers pas vanaf 18 jaar; bij < 18 jaar moeten we dus extrapoleren vanuit andere onderzoeken.

Sport, Cultuur en overig

Er zijn geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat participeert in verenigingen van sport en cultuur. Er zijn ook geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat gehoord wordt in bibliotheken, organisaties, ziekenhuizen, bedrijven en andere instanties die direct invloed hebben op hun leefomgeving.

Gemeenten

Bij de Nationale Jeugdraad (NJR) zijn op dit moment tussen de 70 en 85 lokale jongereninitiatieven en jongerenraden in beeld. Daarnaast bestaan er verschillende organisaties en initiatieven die de mate van kinder- en jongerenparticipatie in gemeenten in Nederland vergroten zoals Speaking Minds, Adviesvangers, de Kleine Ambassade, de Kiesmannen, Terra Nova, Stichting Move en Tienskip. Verschillende gemeenten in Nederland hebben een eigen kinderraad, jongerenraad of andere vorm van kinder- en jongerenparticipatie maar daar zijn geen cijfers van bekend.

Provincies en BES eilanden

Bij het Provinciaal Jeugddebat (onderdeel van het Nationaal Jeugddebat van de Nationale Jeugdraad) kunnen jongeren tussen de 12 en 18 jaar aan politici vertellen wat zij denken, of welke oplossingen voor problemen in de samenleving zij zien. Ieder jaar reizen er jongeren af naar de provinciehuizen om daar de zetels van politici in te nemen en hun stem te laten horen. Er zijn dit jaar vier thema’s behandeld: de invloed van sociale media en mentale gezondheid, vernieuwing van het onderwijs, omgang met geld en duurzaam leven. In de editie ‘24/’25 deden 465 jongeren mee aan de Provinciale Jeugddebatten.

Op de BES eilanden zijn nog geen data beschikbaar over het aantal kinderen en jongeren dat participeert aan alle aangelegenheden die hen aangaan.

Landelijke overheid

Alliantie Kinderarmoede

Onderstaande tabel laat zien dat het aantal partners van de Alliantie Kinderarmoede, dat kinderen en jongeren betrekt bij de vormgeving van het armoedebeleid, in de afgelopen jaren licht gestegen is. In 2024 is geen uitvraag gedaan onder de partners over de mate van kinder- en jongerenparticipatie.

Figuur 1. Aantal partners van de Alliantie Kinderarmoede, dat kinderen en jongeren betrekt bij vormgeving van armoedebeleid

	2021	2022	2023	2024

Bron: Alliantie Kinderarmoede

Kinderrechtenconferentie

Tijdens de kinderrechtenconferentie komen er jaarlijks kinderen uit groep 7 en 8 van verschillende basisscholen uit verschillende provincies bij elkaar om aanbevelingen te formuleren over kinderrechtenthema’s. Aan de laatste editie deden ongeveer 45 kinderen mee, maar een bredere groep kinderen (namelijk de basisschoolklassen van deze kinderen) krijgt voorafgaand informatie over kinderrechten en geeft de kinderen die naar de conferentie gaan ook input mee.Input overheid

Nationaal Jeugddebat

Bij het Nationaal Jeugddebat nemen jongeren van 12 tot 18 jaar plaats op de blauwe stoeltjes in de Tweede Kamer. Samen met hun ‘fractie’ gaan zij in debat met Tweede Kamerleden en presenteren ze hun ideeën voor een maatschappelijk probleem dat jongeren aangaat. Het doel van het debat is dat politici de stem van jongeren te horen krijgen en ook echt iets met hun voorstellen gaan doen. In 2024 deden er 104 jongeren mee aan het Nationaal Jeugddebat. Van deze groep was 62% van de deelnemers afkomstig van het vwo, 16% van de havo, 20% van het (v)mbo en 2% overig. Ook hebben er 10 jongeren van een Internationale Schakelklas deelgenomen.Input NJR

Politieke jongerenorganisaties

Bijna iedere politieke partij heeft een politieke jongerenorganisatie. Iedereen tussen de 14 en 27 jaar kan lid worden. Er zijn geen cijfers bekend van het aantal kinderen en jongeren dat actief is in een politieke jongerenorganisatie. Deze organisaties zijn zowel op landelijk als gemeentelijk niveau actief.

Nationale Jongerenvertegenwoordigers

De acht jongerenvertegenwoordigers van NJR trekken samen met jonge vrijwilligers het hele land door om van kinderen en jongeren te horen wat zij belangrijk vinden. De input namen zij in 2024 mee naar 22 conferenties in binnen- en buitenland om beleid te beïnvloeden op de thema’s: Europese Zaken, Mensenrechten en Veiligheid, Duurzame Ontwikkeling en Biodiversiteit en Voedsel. In 2024 bereikten de jongerenvertegenwoordigers samen met de 73 jonge vrijwilligers in hun werkgroepen ruim 8.000 jongeren, door middel van gastlessen, workshops, jongerencafés, educatieve wandelingen en praatdiners. Zij werkten samen met vijf ministeries (VWS, BZ, LNV, EZK en IenW).Input NJR

Maatschappelijke Diensttijd

Tijdens de Maatschappelijke Diensttijd (MDT) zetten jongeren tussen de 12 en 30 jaar zich vrijwillig in voor een ander. Hierbij kunnen ze hun talenten ontdekken en ontmoeten ze andere mensen. Het aantal geregistreerde deelnemers onder 18 jaar in 2024 was 41.305. Dit is ongeveer 58% van het totaal aantal geregistreerde deelnemers in dat jaar.

Figuur 2. Aantal deelnemers MDT per leeftijdscategorie

	%
	%
	%
	%
	%
	%

Bron: Alliantie Kinderarmoede

* Onbekend wil zeggen: de deelnemer heeft zijn geboortedatum niet opgegeven of is geregistreerd met een onjuiste geboortedatum.

Sinds 2019 speelt het MDT-jongerenpanel een belangrijke rol. Deze groep van ongeveer 25 jongeren (12-30 jaar) met diverse achtergronden en interesses, is betrokken bij bijna alle onderdelen van de MDT. Ze delen ervaringen en ideeën met onder andere bewindspersonen, gemeenten en scholen en geven advies over de kwaliteitswaarborging en toekomst van MDT.Input overheid

Jongerenpanel Mentale Gezondheid

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft structureel overleg met het jongerenpanel mentale gezondheid. Dit panel is vanaf het begin betrokken bij de ontwikkeling van de ‘landelijke aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’ betrokken en spreekt tot op heden regelmatig met het ministerie over de voortgang. Het is onbekend hoeveel jongeren vanaf 15 jaar in dit panel zitten.Input overheid

Leefwereldtoets

Het Ondersteuningsteam Zorg voor Jeugd werkt samen met belangenbehartigers MIND, Ieder(in) en de NJR aan een zogenoemde Leefwereldtoets. Het doel van deze leefwereldtoets is het ophalen van ervaringen van jongeren als input voor beleid(voornemens) of besluitvorming en het toetsen of ingevoerde veranderingen ook werkelijk tot merkbare verbeteringen leiden. Daarbij is het organiseren van betekenisvolle participatie leidend. Gedurende de looptijd van de Hervormingsagenda (tot en met 2027) zal breed de mening van jeugdigen opgehaald blijven worden en zal getoetst blijven worden of de maatregelen uit de Hervormingsagenda merkbare veranderingen teweegbrengen. Het is onbekend hoeveel kinderen en jongeren hier op dit moment bij betrokken zijn.Input overheid

Jongerendenktanks Defensie

Het ministerie van Defensie werkt samen met LAKS, JobMBO, NJR en SER Jongerenplatform aan de strategische positionering van Defensie. Jongerenorganisaties denken mee over hoe jongeren beter betrokken kunnen worden bij thema’s als oorlogen en dreiging.Input overheid

In gesprek met jongeren over klimaatbeleid

Ongeveer 2.000 jongeren zijn betrokken geweest bij de ontwikkeling van beleid op het thema klimaat.Er zijn gesprekken gevoerd met klimaatjongeren en er zijn focusgroepen samengekomen over het Klimaatplan 2025-2035. Met het Nationaal Klimaatplatform is er een tour ‘mbo-dialogen’ geweest en er waren muziekfestivals om jongeren te spreken over klimaat en duurzaamheid. Ook spreekt het ministerie van Klimaat en Groene Groei regelmatig met jongerenorganisaties zoals Youth for Climate en de Jonge Klimaatbeweging. Jongeren die betrokken waren zijn ook uitgenodigd om in 2025 verder mee te denken over de (door)ontwikkeling van de SustainaBul (een jaarlijkse ranglijst voor duurzaamheid binnen scholen) en over hoe jongerenparticipatie op scholen in het kader van duurzaamheid versterkt kan worden.Input overheid

Werkgroep Duurzame School

Vanuit de interdepartementale werkgroep Duurzame School zijn twee pizzasessies georganiseerd in 2024 om te spreken over de Duurzaamheidsverantwoording en om in gesprek te gaan met de kwartiermaker van de werkgroep. Hier zijn 35 jongeren tussen de 14 en 18 jaar bij betrokken.Input overheid

Jongerenraad Digitalisering

Via een samenwerking tussen UNICEF en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties nemen 12 kinderen tussen 10 en 16 jaar deel aan de jongerenraad Digitalisering. De staatssecretaris en de jongerenraad hebben vier gesprekken gevoerd. Het doel van de jongerenraad is om online kinderrechten steviger op de agenda van de overheid te krijgen.Input overheid

Aanbeveling 17a. Schaf maximumleeftijden helemaal af voor het recht van kinderen om hun mening te geven over alle onderwerpen die hun aangaan en zorg ervoor dat alle kinderen, ook kinderen onder de 12 jaar, hun mening kunnen geven en gehoord worden bij alle beslissingen die hun aangaan, ook in de rechtbank en in civiele procedures.

Aanbeveling 17b. Ga door met het verbeteren van maatregelen die de betekenisvolle en bevoegde deelname van alle kinderen bevorderen, inclusief kinderen in achtergestelde omstandigheden, binnen het gezin, in de gemeenschap, op scholen en bij beleidsontwikkeling op gemeenteniveau en nationaal niveau, bijvoorbeeld door het ontwikkelen van pakketten met materialen om kinderen te raadplegen over nationale beleidszaken en door ervoor te zorgen dat de uitkomsten van kinderraden consequent worden meegenomen in openbare besluitvorming.

Aanbeveling 17c. Zorg ervoor dat alle relevante professionals, inclusief docenten en jeugdzorgprofessionals, die met en voor kinderen werken regelmatig adequate scholing krijgen over het recht van het kind om gehoord te worden en het recht dat er met zijn of haar mening rekening wordt gehouden passend bij de leeftijd en de mate van volwassenheid van het kind.

Er zijn momenteel geen officiële data beschikbaar over de mate en kwaliteit van participatie van kinderen en jongeren. Doordat de meeste data niet jaarlijks gemonitord wordt valt er weinig te zeggen over de cijfermatige ontwikkelingen naar aanleiding van de aanbevelingen. De mate van participatie zegt weinig tot niets over de kwaliteit ervan. De kwaliteit van participatie wordt vooralsnog niet eenduidig gemeten.

Aanbeveling 17a. Schaf alle maximumleeftijden af voor het recht van kinderen om hun mening te geven over zaken die hen aangaan, ook in de rechtbank en civiele procedures, ongeacht hun leeftijd.

Hoorrecht kinderen in gerechtelijke of administratieve procedures

Jaarlijks worden in 1.000 zaken minderjarigen van 8 tot 12 jaar gehoord. Dit betreft zowel gezag- en omgangszaken als jeugdbeschermingszaken. Daarnaast zijn er curatele-, bewind- en mentorschap-zaken. Van de in totaal gemiddeld 4.000 CBM-zaken betreft 18% (dus ongeveer 720 zaken) kinderen de leeftijd tussen 8 en 12 jaar. De rechtspraak registreert niet apart hoeveel kindgesprekken er daadwerkelijk gevoerd worden.

Daarom zijn er geen cijfers bekend van het aantal kinderen dat een verzoek op hoorrecht heeft ingediend en hoeveel daarvan door rechters gehonoreerd is. Hierdoor valt er niets te zeggen over de cijfermatige ontwikkelingen van deze aanbeveling.

Aanbeveling 17b. Ga door met het verbeteren van maatregelen die deelname van kinderen bevorderen.

Wetsvoorstel versterking rechtsbescherming in de jeugdbescherming

Er is aan kinderen en jongeren gevraagd hun mening te geven over het wetsvoorstel versterking rechtsbescherming in de jeugdbescherming. Hiervoor is een participatietraject opgetuigd in samenwerking met De Kleine Ambassade en het Jeugdwelzijnsberaad. Twee groepen van ieder ongeveer tien personen zijn geworven; een groep kinderen tussen de 10 en 12 jaar en een groep jongeren met ervaring in de jeugdbescherming tussen de 14 en de 21 jaar oud. Op basis van een participatiemethodiek zijn beide groepen meegenomen in het wetsvoorstel. Dit is uitgemond in een advies dat de kinderen en jongeren hebben gepresenteerd aan betrokken beleidsmedewerkers. Het advies wordt verder meegenomen in de verwerking van de consultatiereacties op het wetsvoorstel. Input overheid

Jongeren geven input op armoede en schulden

Via de online jongerencommunity IK DOE MEE van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gaven 257 jongeren tussen de 16 en 27 jaar input voor een voorlichtingscampagne over geldzorgen, armoede en schulden. Ook waren er twee participatietrajecten. Een sessie met kinderen (tot en met 12 jaar) en een met jongeren (12-18) is uitgevoerd om met hen in gesprek te gaan over het onderwerp armoede en schulden. Opgehaalde input wordt meegenomen in het nieuw te ontwikkelen programma Armoede en Schulden. Input overheid

Nationale Jeugdstrategie

Op 17 mei 2024 heeft de staatssecretaris van VWS de Kamer geïnformeerd over het proces dat het kabinet samen met jongeren (onder leiding van de NJR) wil gaan doorlopen om te komen tot een nationale jeugdstrategie. De ontwikkeling van de Nationale Jeugdstrategie is in september 2024 van start gegaan met een jongerenregiegroep (110 jongeren tussen 12 en 29 jaar). Spreiding in de groep is bepaald op basis van loting en op leeftijd, geslacht, provincie en migratieachtergrond. Inmiddels gaven meer dan 12.000 jongeren hun mening over tien verschillende thema’s. Input overheid en NJR

Aanbeveling 17c. Zorg ervoor dat alle jeugdprofessionals regelmatig scholing krijgen

Training voor alle professionals die met en voor kinderen werken

Op dit moment zijn er geen cijfers bekend van het aantal professionals dat regelmatig adequate scholing krijgt over het recht van het kind om gehoord te worden en het recht dat er met zijn of haar mening rekening wordt gehouden. Partijen als de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), NJI, NJR, Speaking Minds en de Kleine Ambassade geven regelmatig online en offline trainingen over kinderrechten en het recht om gehoord te worden aan besluitvormers en bestuurders op landelijk en decentraal niveau.

Aanbeveling 17b. Ga door met het verbeteren van maatregelen die deelname van kinderen bevorderen.

Lancering Nationale Jeugdstrategie

Op 17 mei 2024 is de Nationale Jeugdstrategie gelanceerd. De Nationale Jeugdstrategie is een langetermijnvisie op thema’s die voor jongeren tussen de 12 en 29 jaar belangrijk zijn. Er worden ook afspraken in meegenomen over de manier waarop jongeren duurzaam en structureel betrokken worden bij het maken van beleid.

Wet versterking positie ouders en leerlingen in het passend onderwijs

In 2025 trad de Wet versterking positie ouders en leerlingen in het passend onderwijs in werking. De wet regelt dat leerlingen van alle leeftijden hun mening mogen geven over de ondersteuning die zij krijgen, en dat informatie over passend onderwijs en de ondersteuningsmogelijkheden binnen de school en het samenwerkingsverband toegankelijker wordt voor ouders en leerlingen. Per 1 augustus 2025 zullen leerlingen bovendien hoorrecht krijgen over het ontwikkelingsperspectief. Dit hoorrecht geldt specifiek voor leerlingen voor wie een ontwikkelingsperspectief is opgesteld, en dus niet voor alle leerlingen in het onderwijs.

Inspraak mogelijk maken voor jongeren

Een amendement van de Kamerleden Westerveld en Ceder, waarin wordt voorgesteld om inspraak als verplicht onderwerp op te nemen in de regiovisie, is op 26 maart aangenomen. Het doel van dit amendement is om te waarborgen dat er in elk geval een voorziening komt die inspraak mogelijk maakt voor jeugdigen en hun wettelijk vertegenwoordigers.

Overleg met ervaringsdeskundige jongeren in de jeugdzorg

Een gewijzigd amendement van kamerlid Westerveld is aangenomen op 31 maart 2025. In dit amendement wordt geregeld dat de verantwoordelijke bewindspersonen overleg dienen te plegen met belangenorganisaties voor ervaringsdeskundige jongeren in de jeugdzorg. Financiële steun wordt met behulp van dit amendement structureel gemaakt, zodat organisaties kunnen investeren in een professionele organisatiestructuur om dit mogelijk te maken.

Participatie van kinderen bij beleid en besluitvorming

Op 1 april 2025 is een motie van kamerlid Bruyning over participatie van kinderen bij beleid en besluitvorming aangenomen. In de motie wordt verzocht om te onderzoeken of er maatregelen kunnen worden genomen om de actieve participatie van kinderen bij beleid en besluitvorming te stimuleren en structureel te borgen.

Lancering Handreiking Kinder- en Jongerenparticipatie

Op dinsdag 29 april 2025 is de Handreiking kinder- en jongerenparticipatie gelanceerd door de VNG. De Handreiking Kinder- en Jongerenparticipatie is voor iedereen die bij of met gemeenten werkt aan jeugdparticipatie.

Klimaattop voor kinderen en jongeren

Op 18 april 2025 zijn kinderen (10–12 jaar) en jongeren (12–16 jaar) geraadpleegd als onderdeel van het Nationaal Burgerberaad Klimaat. Zij gaven hun mening over de vraag: “Hoe kunnen we in Nederland eten, spullen gebruiken en reizen op een manier die beter is voor het klimaat?

Wet versterking positie ouders en leerlingen in het passend onderwijs

In 2025 trad de Wet versterking positie ouders en leerlingen in het passend onderwijs in werking. Per 1 augustus 2025 kregen leerlingen bovendien hoorrecht over het ontwikkelingsperspectief. Dit hoorrecht geldt specifiek voor leerlingen voor wie een ontwikkelingsperspectief is opgesteld, en dus niet voor alle leerlingen in het onderwijs.

Ontwerp Nationaal Jeugdstrategie

Het ontwerp van de Nationale Jeugdstrategie werd op 4 september 2025 in Nieuwspoort overhandigd aan Lisa Westerveld (GroenLinks-PvdA), Laurens Dassen (Volt Nederland), Ilana Rooderkerk (D66), Rosemarijn Dral (VVD), Don Ceder (ChristenUnie) en Bastiaan Meijer (SP).